ص: 2

آگاهی سیاسی آری، دخالت نه!21

4. مجهز بودن به سلاح روز23

5. نظم در کارها25

پاداش ارتشیان در قرآن26

فصل سوم: ارتش ایران28

ارتش در تاریخ معاصر28

رضاشاه و ارتش29

محمدرضا شاه و ارتش29

ویژگی های ارتش قبل از انقلاب31

1. سرسپردگی به بیگانگان31

2. ژاندارمی منطقه32

3. خرید بی رویه تسلیحات33

4. دخالت در امور کشورهای دیگر34

5. سرکوب مبارزات مردمی34

ارتش پس از انقلاب اسلامی35

جنگ تحمیلی و ره یافت ارتش37

تعامل ارتش و سپاه38

ماجرایی شیرین از سرلشکر خلبان شهید عباس بابایی!39

فصل چهارم: ارتش در برهه های حساس42

1. دوران انقلاب42

ریشه های دینی ارتشیان؛ مایه نجات43

بازگشت ارتش به سوی ملت44

2. مقابله با کودتاگران44

کودتای نوژه45

3. جنگ تحمیلی47

ص: 4

فصل پنجم: سلسله مراتب در پیکره ارتش49

جایگاه ولایت فقیه در سلسله مراتب ارتش49

ویژگی های فرمانده50

وظایف فرماندهی51

درجه در ارتش56

درجه های نظامی (قبل و بعد از اسلام)56

درجه های نظامی و درجه های معنوی57

اطاعت از مقام بالاتر58

اطاعت از مقام بالاتر در نگاهی دیگر59

فصل ششم: تهدیدهای رخ داده نسبت به ارتش61

1. کودتا61

ارتش و کودتا61

2. سهل انگاری در حفظ اسرار نظامی63

شیوه پیامبر در کتمان اسرار65

3. جاسوسی65

جاسوسی در تاریخ اسلام66

4. عقب ماندگی علمی از فن آوری روز جهان68

5. دخالت ارتش در سیاست70

6 . دخالت سیاست مداران و احزاب در ارتش72

7. نفوذ فرهنگ وارداتی و غیر اسلامی73

8 . دور بودن ارتشیان از خانواده74

9. اجباری بودن مراسم و آموزش های مذهبی76

فصل هفتم: فرصت ها و وظایف ارتش در زمان صلح77

1. آموزش نظامی77

2. مانورهای نظامی78

ص: 5

3. حفظ آمادگی روحی و جسمی80

4. آموزش فنی و حرفه ای82

5. کمک رسانی در حوادث طبیعی82

6 . حضور در صحنه های سازندگی83

فصل هشتم: مراسم و نمادهای ارتش85

1. رژه ارتش85

2. لباس نظامی87

3. نیایش87

4. شعار89

5. پرچم90

پرچم ایران (پس از انقلاب اسلامی)91

6 . موزیک91

7. جشن سردوشی92

8 . صبحگاه93

9. نماز94

فصل نهم: وظایف عقیدتی - سیاسی ارتش97

تشکیل عقیدتی - سیاسی97

مسجد در ارتش98

آسیب شناسی مسجدهای منازل سازمانی98

زینبیه100

کمک به ایجاد امکانات تفریحی و رفاهی101

نقش روحانیان در منازل سازمانی102

مراکز آموزشی سربازان103

فصل دهم: شهیدان ارتش106

سرلشکر شهید ولی اللّه فلاحی107

ص: 6

سرلشکر خلبان شهید مصطفی اردستانی110

فصل یازدهم: سخنان بزرگان112

پیام امام خمینی رحمه الله به مناسبت روز ارتش112

امام خمینی رحمه الله و ارتش114

مقام معظم رهبری و ارتش115

فصل دوازدهم: برگزیده ادب فارسی117

1. اشعار117

ما ایستاده ایم117

کاروان سپیده117

فخرآفرینان118

فتح جبهه اللّه اکبر119

بی تاب121

2. متون ادبی121

گوشه ای از لطف یاران122

فصل سیزدهم: همراه با برنامه سازان124

پیشنهادهای کلی124

پیشنهادهای برنامه ای127

پرسش های مسابقه ای128

پرسش های مردمی129

پرسش های کارشناسی129

کتاب نامه131

ص: 7

ص: 8

روحیه ای عالی، قلّه های افتخار و اقتدار را می پیماید و الگوی ارتشی کارآمد، شجاع، مکتبی و متکی به نیروی اراده را به همه ارتش های جهان ارایه می دهد.

29 فروردین که «روز ارتش» نامیده شده، فرصتی است تا ارتش با به نمایش گذاردن توانایی خود، افق روشن آینده را به خوبی ترسیم کند.

پژوهش حاضر به همت پژوهشگر گرامی، جناب حجت الاسلام و المسلمین عبدالرضا موسوی به نگارش درآمده است تا سیمایی روشن از ویژگی های ارتش مطلوب در اسلام، تفاوت های ارتش پیش و پس از انقلاب، تهدیدهای فراروی ارتش و مسایل فرهنگی در ارتش را به خوانندگان ارزانی دارد. امید است مورد استفاده برنامه سازان قرار گیرد.

انّه ولی التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص: 2

به مناسبات جهانی وارد و با پشت سرگذاشتن جنگ تحمیلی شکوفا شد و توانی دو چندان یافت؛ به گونه ای که هم اکنون یکی از ارتش های مطرح منطقه و جهان به شمار می آید.

هر چند دست یابی به ارتشی که در تقسیم بندی های جهانی بتواند استقلال خود را حفظ کند، مشکل است ولی به حق می توان ارتش جمهوری اسلامی ایران را از ارتش هایی به شمار آورد که در زمینه های مختلف، به ویژه در زمینه نظامی، گام های بلندی در راه خروج از وابستگی به دسته بندی های بین المللی برداشته است و در پرتو ولایت و رهبری الهی از سرسپردگی وارسته شده و برای تأمین تجهیزات مورد نیاز نیز راه خودکفایی را به سرعت می پیماید.

در این نوشتار، سعی شده است کاستی ها و فزونی های ارتش ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی با استفاده از دیدگاه اسلام و با بهره گیری از علم و تجربه، کاوش و رهنمودهای لازم برای پربارشدن هر چه بیشتر این نهاد مقدس ارائه شود.

ص: 4

می گیرد حوزه فعالیت و دخالت ارتش نیز تغییر کرده، کوچک و بزرگ می شود و چه بسا کشور استعمارگری مانند امریکا به بهانه محافظت از منافع خود از آن سوی دنیا به سویی دیگر لشکرکشی و نیروهای نظامی اش را در کشور دیگری مستقر می کند و این کار را از وظایف ارتش به شمار می آورد.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله بود.

پس از آنکه در زمان پیامبر و خلیفه اول، فتوحات اسلامی فزونی یافت، بسیاری از قبایل عرب در حجاز، نجد و یمامه به مسلمانان پیوستند و از این طریق سپاه عظیمی بوجود آمد و به شام و عراق و مصر حمله کردند و شهرهای مهمی را گشودند و شهرهایی جدید ساختند. مسلمانان برای اداره شهرهای جدید سپاهیان خود را به چند دسته تقسیم و هر دسته را در نقاط معینی در مصر و شام و عراق مستقر کردند.(1)

با گسترش اسلام و افزایش تعداد نظامیان، خلیفه دوم، برای سپاهیان دیوان ویژه ای پدید آورد و بدین سان آنان از دیگر افراد متمایز شدند. در آن دیوان نام مهاجران، انصار، پیروان آنان و مقرری آن ها معین شده بود.(2)

این روند تا زمان امویان ادامه داشت و گسترش یافت. در اواسط حکومت بنی امیه، نظام اجباری در اسلام شروع شد، تا آن هنگام مسلمانان به نام جهاد و فریضه دینی به جنگ می رفتند و غنیمت هایی به دست می آوردند، ولی پس از قتل عثمان که مسلمانان درگیر امور داخلی شدند و به سبب اختلافات، مایل به کارزار نبودند، امویان نظام اجباری را پایه ریزی کردند. شاید نخستین کسی که نظام اجباری را اجرا کرد، حجاج بن یوسف، عامل عبدالملک بن مروان باشد.(3)

جز بذل و بخشش های بی دلیل، اسراف کاری، ریاست طلبی و... نداشتند.

این سه گروه عبارت بودند از:

1. ناکثان یا گروه پیمان شکن؛ سردمداران این گروه طلحه و زبیر بودند که با کمک های بی دریغ معاویه، جنگ جمل را به راه انداختند.

2. قاسطان یا گروه ستمگر؛ رییس این گروه معاویه بود که نزدیک به دو سال و حتی تا پایان عمر امام، فکر آن حضرت را به خود مشغول ساخته بود و جنگ صفیّن را در منطقه ای میان عراق و شام برپاکرد که در آن، خون بیش از صد هزار مسلمان ریخته شد.

3. مارقان یا گروه خارج از دین؛ این جمعیت، همان گروه خوارج است. آنان تا پایان نبرد صفین در التزام رکاب علی علیه السلام بودند و برای آن حضرت شمشیر می زدند، ولی فریب کاری معاویه سبب شد تا بر امام خود بشورند و گروه سومی تشکیل دهند که بر ضد امام علی علیه السلام و معاویه، هر دو باشد. امام در منطقه ای به نام نهروان با آنان جنگید.(1)

در بررسی جنگ های امیرالمؤمنین علیه السلام به نکات ارزشمند، مهم و جالبی پی می بریم. همان طور که می دانیم برای جنگ و به تعبیر قرآن جهاد و قتال، سه عامل مهم لازم است:

1. نیروی انسانی و سربازان کارآمد و شجاع؛

2. فرماندهان لایق؛

3. بودجه کافی.

امیرالمؤمنین علیه السلام نیز پیش از هر کار - در جنگ صفین - دستور داد که ذخائر و اموال اضافه ای را که نزد استانداران بود، گردآورند تا هزینه

ص: 8

تجهیز و حرکت دادن سپاهیان به سوی شام فراهم شود.

با سخنرانی های امام و نیز سخنرانی های پرشور یاران باوفایش، مشکل نیروی انسانی حل شد و هزاران نفر برای نبرد آماده شدند.(1)

امام علی علیه السلام برای تأمین فرماندهان لایق، افراد شایسته ای را که در سرزمین اسلامی پراکنده بودند به یاری طلبید و از میان آنان، فرماندهانی را بر لشکریان خویش گماشت.(2)

از کارهای بسیار مهم امام، انتقال مرکز خلافت اسلامی، از مدینه به عراق بود؛ زیرا عراق منطقه ای لشکر خیز و فدایی پرور بود و امام بیش از هر نقطه باید بر آنجا تکیه می کرد و از طرفی، نزدیک ترین نقطه به شام به شمار می رفت. بنابراین، در دوازدهم رجب سال 36 ق در روز دوشنبه، به همراه گروهی از بزرگان بصره به کوفه وارد و با استقبال گرم مردم آن شهر روبه رو شدند.(3)

امیرالمؤمنین علیه السلام در جمع آوری جنگ آوران، تقویت روحیه آن ها و هدایت و بسیج افراد خود، بسیار موفق بود و صلابت و شجاعتش در مقام فرماندهی کل، تأثیر بسیاری در پایداری و مقاومت لشکریان اسلام داشت. تدبیر آن حضرت در آرایش جنگی سپاه و اقدامات عالمانه اش در سر و سامان دادن به ارتش اسلام از مواردی است که می توان از لابه لای وقایع تاریخی به آن دست یافت.

خلیفه دوم با تقاضای او مخالفت می کرد. پس از قتل او، معاویه که در آن هنگام والی شام بود، از عثمان اجازه دریانوردی خواست و پس از اصرار زیاد موفق شد با این شرط که دریانوردی اجباری نباشد و هر کس از مسلمانان که مایل بود همراه معاویه به دریا رود، از وی اجازه بگیرد.

معاویه با روم شرقی مبارزه کرد و تا عموریه در آسیای صغیر، پیش رفت. در سال 28 ق جزیره قبرس را تصرف کرد و مردم آنجا را مجبور کرد سالی 7200 دینار جزیه بپردازند و این، نخستین پیروزی مسلمانان در دریا بود.(1)

در سال 31 ق عبداللّه بن سعدبن ابی سرح، فرمانروای مصر، با قسطنتین، امپراتور روم، در مدیترانه در نزدیکی اسکندریه جنگید و او را شکست داد. در این جنگ هزار کشتی شرکت کرده بود که 200 کشتی به مسلمانان تعلّق داشت. کشتی هایی که مسلمانان در این جنگ، از رومیان به غنیمت گرفتند، زمینه ایجاد نیروی دریایی بزرگی را فراهم کرد که در دوره بنی امیه در جنگ های دریایی میان مسلمانان و رومیان به کار رفت.(2)

ایستادن نتواند.»(1)

اجتماع، به سبب عدالت و رعایت حقوق مردم، آباد و زندگی در آن لذت بخش می شود و برقراری عدالت در جامعه به قدرت و ضمانت اجرا نیازمند است. اگر حاکم اسلامی، عادل باشد و قوانین کشور، بر اساس عدل تنظیم شود، ولی حکومت توانایی اجرای قانون را نداشته باشد، آن جامعه دچار هرج و مرج و عرصه تاخت و تاز قلدران می شود و افراد ضعیف، پایمال قدرتمندان می گردند. در اینجا نیروهای مسلح، بازوی حکومت در اجرای برنامه های سازنده به شمار می رود و از تجاوز و سرکشی زیاده خواهان و زورمداران داخلی و خارجی جلوگیری می کند. از سوی دیگر، اگر توانایی و زور در اختیار فرمانروایان ستمگر و جاه طلب باشد، استبداد و روش های ضد مردمی، بر جامعه حاکم می شود و زندگی را به کام ملّت، تلخ و ناگوار می کند. بنابراین عدالت و قدرت یا به عبارت دیگر، حکومت صالح و ارتش مردمی، هر دو، برای استواری و بالندگی یک کشور و جامعه، لازمند و این همان است که از فرمان امیرالمؤمنین علیه السلام در عهدنامه، برداشت می شود.(2) هدف های زیر از فرمان امام برای نیروهای مسلح به دست می آید:

جلوگیری از قتل و غارت، مشکل بود، اهالی به دور شهرها دیوارهای بلندی می ساختند و در واقع، مردم در میان یک قلعه بزرگ زندگی می کردند تا از آسیب متجاوزان در امان بمانند. این دیوارها به آسانی شکسته نمی شد و مردم روزها به راحتی به کسب و کار و شب ها با خیال آسوده به خواب و استراحت می پرداختند. امیرالمؤمنین علیه السلام، نیروهای مسلّح را به این دیوارهای محکم تشبیه فرموده و بیان کرده اند: «لشکریان با رخصت حق، دژهای ملتند».(1)

نظامیان ما شب ها، آن گاه که همه دیده ها به خواب رفته و مردم در بستر نرم آرمیده اند، با هوشیاری و بیداری، مراقب مرزها هستند و از تجاوز و نفوذ دشمنان به میهن اسلامی جلوگیری می کنند. ارزش و عظمت این کار تا آنجاست که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله درباره آنان می فرماید:

یک شب نگهبانی در راه خدا از هزار شب که نماز خوانند و روز آن را روزه دارند بهتر است.(2)

شما بیاراست. (زینت داد)(1)

و از امام صادق علیه السلام روایت است که بهترین زینت مرد، آرامش (روح) است که با ایمان همراه باشد.

2. مادی ؛ قرآن مجید می فرماید:

ای پیامبر به مردم بگو چه کسی زینت های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام نموده و از مصرف روزی حلال و پاکیزه منع کرده است!؟(2)

بر این اساس، همان طور که لباس نیکو، وسیله نقلیه، خانه و امکانات مادی، برای انسان های عادی، آبرو و زینت دنیایی به شمار می آید، ارتش نیز برای رهبر یک کشور و امام یک امت چنین است و همچنان که عقل، ایمان، عدالت، تقوا و... زینت های معنوی یک انسان است، ارتش مکتبی، خداجو، فداکار و مؤمن، نشان دهنده اقتدار رهبر عادل و سبب پیشبرد اهداف عادلانه وی است و دشمنان را از تجاوز کردن باز می دارد.

خوبی ها همه در شمشیر است و این دین جز با شمشیر استوار نشده است.(1)

در توضیح این روایت می توان گفت که اسلام دین حق است و نیازهای مادی و معنوی انسان ها را برآورده می کند و هر کس آن را شناخت، بدون نیاز به زور و اجبار و بر اساس فطرت انسانی به آن گرایش پیدا می کند و پر واضح است، دینی مانند اسلام که پرچم حمایت از مستضعفان را برافراشته و ندای مظلوم خواهی و ظلم ستیزی را سر داده، همواره با دشمنی و کینه توزی ستمگران و دنیا طلبان روبه رو می شود. به ویژه در عصر حاضر که فن آوری و صنعت نیز در اختیار مستکبران است و به شیوه های مختلف برای خاموش کردن این نور الهی تلاش می کنند و آن گاه که راه حیله و سیاست به جایی نرسید، از قوای نظامی بهره می گیرند. بنابراین، آمادگی دفاعی و تقویت ارتش مکتبی، از ضرورت های حیات سیاسی و اجتماعی ملت های مسلمان است.

دشمن تا دندان مسلّح بعثی، فرصت را غنیمت شمرد و خسارات جبران ناپذیری را بر ملت مظلوم ما وارد کرد و امنیت و آسایش را در عرصه های مختلف اقتصادی - اجتماعی از ما گرفت. پس جا دارد از این آزمون تاریخی درس بگیریم و راه های تقویت نیروهای مسلّح را که همان راه های امنیت کشورند، در پیش بگیریم و برای تحقق آن ها، تلاش کنیم.

همچنین قرآن مجید، وقتی چهره ارتشیان و سپاهیان اسلام را ترسیم می کند، برتر از همه آن ها رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را قرار می دهد و یادآوری می کند که جهاد، هدف و روش عملی و راهبردی آن حضرت و اصحاب بزرگوارش است ؛ آنجا که می فرماید:

ولی پیامبر و کسانی که ایمان آورده اند در راه خدا با مال و جان های خود پیکار کردند و...(1)

ارتش مکتبی اسلام همان گونه که از آیات یاد شده به دست می آید، تنها مجهز به سلاح مادی نیست، بلکه پیش از آنکه مسلح به سلاح های مدرن روز باشد، سلاح قوی تری دارد. سلاحی که هیچ گاه از رده خارج نمی شود و دقیق تر، منظم تر و کاراتر از سلاح های ساخت بشر است. آن سلاح، تقوا، ایمان، معنویت و توجه به اللّه است که ارتشیان اسلام همیشه آن را به همراه دارند و در زیر پوشش آن است که اسلحه مادی را به دست می گیرند و وارد پیکار می شوند.(2)

این جریان، نه آنگونه است که پیروزی و شکست به کمبود و افزونی نیرو وابسته باشد، زیرا اسلام کیش الهی است و طرف دارانش لشکریان حق. خداوند، خود، یاریشان می رساند تا به هدفی که مقدر است دست یابند و فروغی که برای بعثت معین شده است بر هر جایی که باید، پرتو افکن شود. و تکیه ما بر وعده الهی است و خداوند وعده خویش را تحقق می بخشد و به لشکریان خویش یاری می رساند.(1)

و در ادامه می فرماید:

ولی از انبوهی سپاه دشمن که یادآور شدی، بدان که در گذشته، پیکار ما نه با نیروی بسیار، که تنها با تکیه بر یاری و امداد الهی بود و بس.(2)

پس هرگاه ایمان، تقوا، صداقت و معنویت بر سپاهی حکم فرما باشد، یاری و امداد الهی نصیب آنان می شود، آن چنان که در جنگ تحمیلی بر ضد جمهوری اسلامی ایران، یاری و کمک خداوند بارها نصیب رزمندگان اسلام شد. برای نمونه، خاطره ای از یک برادر ارتشی را مرور می کنیم:

روزی از سنگر خارج شدم و دیدم که بیشتر نیروهای آتشبار مشغول والیبال یا تماشای آن هستند. بی اراده بنای داد و فریاد گذاشتم که شما برای جنگ آمده اید یا تفریح؟ زود به سنگرهایتان بروید وگرنه همه شما را تنبیه می کنم! بچه ها به سمت سنگرهای خود حرکت کردند. عده ای غرغر می کردند که آمد و بازیمان را به هم زد. هنوز آخرین نفرات به سنگرهای خود نرسیده بودند که چهارگلوله توپ روی تور والیبال فرود آمد، ولی چون بچه ها متفرق شده بودند به کسی آسیب نرسید، به جز

ص: 18

غلامی که پای تانکر آب بود. بعد از این حادثه بچه ها مرا روی شانه های خود بالا بردند و می گفتند تو ما را نجات دادی. من در پاسخ گفتم: خدا شما را نجات داد، چون من تا به حال سابقه نداشته است که این همه داد و فریاد کنم و این مدت هم که سرپرستی آتشبار دوم را به عهده گرفته ام به خاطر این است که - ستوان محمدی (فرمانده آتشبار) بتواند به مرخصی برود».(1)

اسلام را این گونه برای مالک اشتر بیان می کند:

ای مالک! کسی را در ارتش خویش برگمار که خیرخواه تر از همه در حق خدا و رسول و امام تو باشد و نیز پاکدل تر و پاکدامن تر و بردبارتر از دیگران باشد.(1)

و آن گاه که لفظ «تر» را از مقابل این صفات برداریم، صفات خیرخواه، پاکدل، پاکدامن و بردبار، شامل همه افراد ارتش می شود و باید چنین باشند. در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در این باره می خوانیم:

«در تشکیل و تجهیز نیروهای دفاعی کشور، توجه بر آن است که ایمان و مکتب، اساس و ضابطه باشد».

برخوردار باشد. چه بسا موضع گیری نظامیان، در برهه ای از زمان سرنوشت یک ملت را تا مدت های طولانی تحت تأثیر قرار دهد و گزیری از آن هم نباشد. امیرالمؤمنین علیه السلام چندین بار در نهج البلاغه به عنصر آگاهی و بصیرت نظامیان اشاره کرده است؛ آن حضرت می فرماید:

... پرچم این نبرد را جز آنکه صبر و بصیرت را در هم آمیزد و از مواضع حقش آگاهی دقیق داشته باشد، هیچ کس دیگر به دوش نتواند کشید. پس شما هر چه را فرمانی - از ولی امر یا عقل - یافتید، بر اساس آن حرکت و پیشروی کنید و در هر موردی که ممنوع شدید، باز ایستید. در هیچ جریانی، پیش از کاوش همه سویه شتاب مکنید.(1)

در جای دیگر می فرماید:

مؤمنان حقیقی در پیکارشان شکیبایی و پایداری ورزیدند و بر خدا هم منت نگذاردند... و از روی بصیرت شمشیر زدند.(2)

و باز می فرماید:

بینش هایتان را برّا و برّاتر کنید و در پیکار با دشمنان، انگیزه هاتان را هر چه راست تر سازید...(3)

اساس، اشتیاقی به خواندن روزنامه و مجله، شنیدن اخبار و سخنرانی های سیاست مداران نداشته باشند و به گمان اینکه ما تابع سیاست کلی مملکت هستیم، خود را از این گونه دانایی ها، بی نیاز بپندارند.

این، در حالی است که میان مفهوم دخالت و آگاهی، تفاوتی بسیار روشن وجود دارد، ضمن آنکه دانستن، حق هر کسی است و رهبران دینی ما نیز به آن دستور داده اند و در این مهم، ارتشی و غیر آن فرقی باهم ندارند. امیرالمؤمنین علیه السلام درباره محبوب ترین بندگان خدا می فرماید:

او با ژرف نگری، بینش می یابد و با یاد خدا بر حجم عمل خویش می افزاید... از کری و کوربینی و از همراهی اهل هوی و هوس بیرون آمده است و خود به تنهایی کلید تمامی درهای هدایت و قفل درهای هلاکت و سقوط شده است، راه خویش را با بینش درست برگزیده است...(1)

افزون بر آن، گاهی فرماندهی کل قوا، تمام حقایق کشور، خطرها و جریان ها را نمی تواند به صراحت و آشکارا بیان فرماید و به صورت کلّی، درباره آن ها با ملّت سخن می گوید؛ بنابراین، برای رسیدن به حقیقت نهفته در کلام رهبر، نیاز به بینش و آگاهی و تحلیل واقعیت هاست، نظامیان ما حق رأی دارند و در انتخابات مجلس خبرگان، شورای اسلامی، شورای شهر، ریاست جمهوری و... شناخت افراد و وابستگی آن ها به طیف های سیاسی کشور، از اهرم های اصلی برای تشخیص اشخاص صالح یا اصلح است.

امام خمینی رحمه الله نیز بر عنصر آگاهی سیاسی تأکید کرده، فرموده اند:

ص: 22

امروز که ارتش، بحمداللّه اسلامی است... احتیاج دارند به اینکه مسایل را، مسایل اسلامی را، مسایل سیاسی - اسلامی را به آن ها گفته بشود.(1)

از سوی دیگر نظامی گری در اسلام، تنها شغلی برای اداره زندگی شخصی نیست، بلکه راهی است که باید آن را با پای عشق پیمود، عشق به مکتب، رهبر و کشور؛ و این همه میسّر نمی شود مگر با بصیرت؛ بصیرتی برخاسته از آگاهی، آن گونه که با هجوم شبهه ها، سست نشود و فرو نریزد. مقام معظم رهبری در این باره به وضوح فرمود:

اینکه می گویند ارتش وارد سیاست نشود، یعنی افراد داخل واحد نظامی باید سیاست ها را نفهمند و ندانند که چه می گذرد؟ خیر اینطور نیست، البته ارتش های دنیا همین طورند، باید همه بفهمند که چرا ما با امریکا مبارزه می کنیم و قدرت درک و فهم و تحلیل مسایل سیاسی را همه داشته باشیم.(2)

عَدُوَّکُمْ (1)

و هرچه در توان دارید از نیرو و اسب های آماده بسیج کنید، تا با این [تدارکات] دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانید.

بنابراین، دولت اسلامی متناسب با امکانات مالی و اقتصادی و انسانی، موظف است در تجهیز ارتش اسلام بکوشد و تسلیحات و امکانات نظامی در اختیار آنان قرار دهد.

اسلام، برای آنکه مسلمانان در تهیه و تدارک مهمات و تسلیحات خودکفا شوند و به طور کلی در زمینه صنایع نظامی وابسته نباشند، برای سازندگان و صنعتگران و مهندسان و مخترعان این بخش ارزش بسیاری قایل شده است.(2) به طوری که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرموده است:

خداوند به خاطر ساختن یک تیر، سه نفر را به بهشت می برد ؛ آن که تیر را می سازد و از ساختن آن قصد خیر و خدمت دارد. و آن که تیر را پرتاب - شلیک - می کند و آن که تیر را به تیرانداز می دهد.(3)

همچنین پیامبر عالی قدر اسلام صلی الله علیه و آله درباره تهیه و تدارک سلاح و اهمیت اسلحه برای حفظ و ثبات سیاسی و نظامی مملکت اسلامی می فرماید:

سراسر خیر و سعادت، در شمشیر و در زیر سایه شمشیر است و بدون به کار بردن شمشیر، هیچ ملّت و نظامی استوار و برقرار نمی شود و - اصولاً - شمشیرها کلیدهای بهشت و دوزخ خواهند بود.(4)

تهیه سلاح و مهمات و تجهیزات جنگی از نظر اسلام، در مواردی تکلیف شرعی است، به ویژه در آنجا که دشمن متجاوز بخواهد به

ص: 24

حقوق مسلمانان یا به حریم کشور اسلامی حمله کند و استقلال، ناموس و زندگی مردم به خطر بیفتد، در این صورت لازم است که مسئولان امور و مقامات لشکری بر تهیه انواع سلاح همت گمارند و کوتاهی روا ندارند.

به گفته استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله :

همان طور که یک فرد و یا یک جامعه ناآگاه که در تحصیل آگاهی کوتاهی کرده است، مورد مؤاخذه الهی قرار می گیرد و ناآگاهی برای او عذری محسوب نمی شود، همچنین یک فرد یا یک جامعه ناتوان نیز که در تحصیل قدرت و توانایی کوتاهی کرده است، مورد مؤاخذه الهی قرار می گیرد که چرا کسب قدرت و توانایی نکرده است، ناتوانی او عذری برای او محسوب نمی شود.(1)

عمل، دقت و دسترسی بموقع اطلاعات است، آشفتگی، سرهم بندی و بی نظمی، خسارت بسیار به بار می آورد. اگر در آمار افراد، جیره سربازان، نشانه گیری هدف ها، محاسبه مکان استقرار دشمن، تدارکات نیروها و... نظم و دقت وجود نداشته باشد، چنین ارتشی یک روز هم نمی تواند در برابر دشمن پایداری کند.

و به همین دلیل است که امام راحل رحمه الله در جمع گروهی از کارکنان ستاد نیروی هوایی بر نظم پافشاری می کنند و می فرماید:

«من به شما برادران سفارش می کنم که حفظ نظم را در پادگان های خود بکنید. حفظ نظام را به همان طور که سابق بوده است بکنید. از بزرگ ها حرف شنوی داشته باشید(بکنید) و همین طور راه ندهید کسانی را که می خواهند در نظام شما اخلال بکنند».(1)

و در آیه دیگر می فرماید:

... و کسی که در راه خدا مبارزه و جهاد کند، کشته یا پیروز شود، به زودی پاداشی گران به او خواهیم داد.(1)

ارتشیان ما نیز کسانی هستند که در راه خدا جهاد کردند، عده ای از آنان به لقاءاللّه پیوستند و شربت شهادت نوشیدند و عده ای دیگر پس از پیروزی، همچنان آماده رزم و دفاع از اسلام هستند.

ص: 27

در حدود سال 1920 میلادی تعداد این نیروهای سه گانه روی هم 22000 نفر بود. پس از انقلاب اکتبر 1917 روسیه، افسران انگلیسی جای روس ها را در بریگاد قزاق گرفتند و آنان بودند که رضاخان را به در دست گرفتن قدرت تشویق کردند (سال 1921 م).

استعمار منطقه ای پی ریزی شده بود. این ارتش تا بن دندان مسلح، مطیع نوکران امریکایی بود. اصولاً ارتش ایران را مستشاران نظامی امریکا سازمان دهی می کردند و آن را برای اهداف وزارت جنگ امریکا شکل می دادند. ارتش ایران اهرمی نیرومند برای اجرای طرح ها و اهداف توسعه طلبانه و غارتگرانه منطقه ای امریکاییان بود. شاه که عنصری خودباخته و بی اراده بود، فرماندهی قوای سه گانه را به کسانی می سپرد که در نوکری اربابان خارجی، تردیدی نداشته باشند. فانتوم های ایران در جنگ های ظفار به نفع سلطان قابوس به طور منظم حضور می یافتند و در همین حال، شاه و فرماندهانش به تشریفات نظامی سرگرم بودند و خواب و خیال های افسانه ای سلطه بر منطقه و احیای شکوه و عظمت شاهان ستمگر پیشین را در سر می پروراندند.

شاه در سمت فرماندهی کل قوا بیشتر با اونیفورم نظامی ظاهر می شد و در بسیاری از رژه ها و مراسم اعطای سردوشی افسران شرکت می کرد. از سوی دیگر تمام سربازان و افسران ارتش نیر به سه چیز - خدا، شاه، میهن - سوگند می خوردند و در دوران آموزش پیوسته به آنان گوشزد می شد که باید به شاه وفادار باشند و بکوشند که شکوه و عظمت ایران باستان را تجدید کنند و البته این شکوه و عظمت نیز در اساطیر ایران به گونه ای جداناپذیر به نهاد سلطنت پیوند می خورد.

شاه بر ارتش تکیه داشت و در ضمن مراقب آن بود. مکانیسم کنترل شاه بسیار نافذ و همه گیر بود. وی هفته ای دو روز، صبح ها را به دیدار با فرماندهان نیروی نظامی اختصاص می داد، ولی نیروهای نظامی سه گانه اجازه نداشتند، جز از طریق «بزرگ ارتشتاران» یعنی شاه با یکدیگر تماس بگیرند. هیچ ژنرالی نمی توانست بدون اجازه شاه به تهران بیاید یا

ص: 30

با ژنرال دیگری دیدار کند.

وی بارها فرماندهان عالی رتبه را عوض می کرد تا نتوانند برای خود پایگاه های قدرتی ایجاد کنند.(1)

شاه از یک پلیس سرّی شخصی به نام «سازمان شاهنشاهی» و همچنین «واحد اطلاعاتی نظامی» رکن 2، برای نظارت بر افسران استفاده می کرد.(2)

به هر حال ارتش، محمدرضا شاه و پدرش را، به قدرت رساند. بنابراین طبیعی بود که تقویت نیروهای نظامی و حفظ وفاداری آنان را مقدم ترین وظیفه خود بدانند.(3)

کوچک ترین توجه یک نظامی به مراسم دینی، حساسیت فرماندهان را برمی انگیخت و از سپردن پست های مهم و کلیدی به افراد مذهبی خودداری می شد.

خاندان پهلوی در پناه ارتش، به چپاول ثروت بی کران کشور مشغول بودند و هرگونه صدای عدالت خواهانه ای را در گلو خفه می کردند. ارتش، چیزی جز ابزاری برای رفاه و آسایش درباریان و اجرای مقاصد بیگانگان نبود و آنچه در این بین فراموش شده بود و بار هزینه ها و ریخت و پاش ها را می پرداخت، فقط ملت مظلوم و مستضعف ایران بود و بس.

شاه ایران که هم پول لازم را در اختیار داشت و هم کشورش در موقعیت راهبردی مهمی قرار گرفته بود، مصمم شد که از این فرصت استفاده کند.

حدود 50 تا 60 هزار پرسنل امریکایی به همراه خانواده هایشان به ایران بیایند که بیشتر آنان به کارهای مربوط به امور نظامی مشغول شوند.(1)

خدمت شاه بسته بود، تظاهرات با شکوه مردم را به خاک و خون می کشید. ولی برخورد مسالمت آمیز مردم با همان بخش از ارتش نیز چنان انسانی و انعطاف پذیر بود که هر روز خیل بیشتری از افراد ارتش به فرمان امام به صفوف مردم می پیوستند.(1)

بودند. همچنین، صنعت نظامی ایران به نسبت، نوپا بود و وابستگی شدیدی به همکاری متخصصان خارجی داشت.

انقلابیون اسلامی و در صدر آن ها امام خمینی علیه السلام بر این باور بودند که قوای مسلح کشور برای حفظ امنیت خاندان پهلوی و منافع امریکا و رژیم اشغال گر قدس، تشکیل شده است.(1) افزون بر آن، فن آوری تسلیحاتی پیشرفته ای که قوای مسلح شاه در اختیار داشت بی فایده بود، زیرا برای استفاده از آن به راهنمایی فنی مستشاران امریکایی نیاز بود و بدون کسب اجازه از واشنگتن، امکان استفاده از این تسلیحات وجود نداشت.

با این حال، با وجود پافشاری برخی نیروها - منافقین و فداییان خلق و... - برای جانشین کردن قوای مسلح با نیروی نظامی مردمی، حکومت جدید ایران نمی خواست قوای مسلح را منحل کند. امام خمینی رحمه الله در این باره چنین اظهار کرده است:

ملت ایران را آگاه می کنم که لازم است دولت، ارتش ملی مقتدر و با روحیه ای در اختیار داشته باشد تا بتواند از کشور دفاع کند.

ایشان در عین حال افزودند که این ارتش نباید از آموزش مستشاران امریکایی بهره گیرد و فرمان آنان را به اجرا گذارد.(2)

حوادث پس از پیروزی انقلاب و نیاز کشور به ارتش موجود، رأی و نظر امام را تأیید کرد. ارتش ایران که به علت خاصیت طبیعی انقلاب، صدمات زیادی دیده بود، از نظر آمادگی رزمی در پایین ترین سطح

ص: 36

ممکن قرار داشت، به گونه ای که تعداد کارکنان و تجهیزات و وسایل، کمتر از 50 درصد بود و آمادگی روانی مطلوبی هم نداشت. از سوی دیگر، اغتشاشات و آشوب های داخلی در تمام منطقه غرب، از ایلام در جنوب تا آذربایجان غربی در شمال، بر کاهش توان رزمی ارتش می افزود. حتّی پس از حمله عراق به میهن اسلامی، آن مقدار از نیروهای ارتشی نیز که تا حدی آمادگی عملیاتی داشتند، به صورت یگان های کوچکی درگیر عملیات آرام سازی و مبارزه با ضد انقلاب داخلی بودند. این درگیری با عناصر ضد انقلاب شامل نیروی هوایی ارتش و هوانیروز نیز شده بود. این دو نیروی اصلی پشتیبانی نیز در درگیری های داخلی، خساراتی دیده بودند و تعدادی از هواپیماها و هلی کوپترها به خاطر اجرای مأموریت های زیاد به تعمیرات اساسی نیاز داشتند که با توجه به محاصره اقتصادی جمهوری اسلامی ایران از سوی کشورهای تهیه کننده قطعات یدکی، مشکلات چشم گیری برای ارتش ایجاد شده بود.(1)

ارتش پس از انقلاب با پذیرش حاکمیت دینی، خود را سرباز اسلام دانست و با اطاعت از ولایت امر مسلمانان، هویت جدیدی یافت و بر اساس باورهای دینی که به راستی از پدران و مادران معتقد خویش به ارث برده بود، شرف و افتخار خود را در پیروی از نایب امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف یافت و از هرگونه تلاش برای اعتلای کلمه حق و دفع اشرار و متجاوزین فروگذار نکرد. شاهد بر این مدعا، وجود هزاران شهید، اسیر و جانباز ارتش است که در مقام ذخیره های معنوی انقلاب و کشور باقی مانده اند.

شهید دکتر چمران به پیروزی های بزرگی در عرصه دفاع مقدس دست یابند.

ولی مهم تر از همه اینها، همدلی و رابطه برادرانه ای است که میان افراد ارتش، سپاه و بسیج به برکت اسلام و انقلاب به وجود آمده بود و همچنان ادامه دارد و بی شک روح برادری ایمانی و علاقه و محبتّی که از آن سرچشمه می گیرد، همان، پدید آورنده بنیان محکم و استوار و خلل ناپذیر جبهه حق در برابر جبهه باطل است.

به او اعتراض کرد و گفت: چرا جلوی من چای نگرفتی؟

شهید بابایی با لحن بسیار مؤدبانه دستی بر سر او کشید و گفت: برادر جان ببخشید، متوجه نشدم. همین الآن می روم و برایتان چای می آورم. آن بسیجی که فرد کم حوصله ای بود، شهید بابایی را هل داد، در نتیجه تعادلش بر هم خورد و چند قدمی به عقب رفت، ولی خودش را کنترل کرد و با عذرخواهی، دوباره به طرف آشپزخانه رفت تا چای بیاورد.

مسئولان بسیجی ها که تماشاگر صحنه بودند و شهید بابایی را می شناختند، بی درنگ آن بسیجی را به بیرون از سالن هدایت کردند و در حالی که صدای اعتراض آن ها به گوش می رسید، گفتند:

برادر، شما که به عنوان یک رزمنده و ایثارگر جهت اعزام به منطقه به اینجا آمده ای، باید صبر و حوصله ات بیش از اینها باشد. نباید به خاطر یک استکان چای این گونه معترض شوی. آیا می دانی او کیست؟ او سرهنگ بابایی، معاون عملیاتی نیروی هوایی است.

در این زمان، شهید بابایی با سینی چای به داخل سالن آمد، به اطراف نگاه کرد و دریافت که آن بسیجی داخل سالن نیست. پس بیرون رفت و وقتی صدای مسئولان را شنید که آن بسیجی را سرزنش می کنند، نزد آنان رفت و گفت: چرا او را مؤاخذه می کنید؟ اگر او به من توهین کرده، هیچ اشکالی ندارد.

سپس خیلی محترمانه در حالی که لبخند بر لب داشت چای را به آن برادر بسیجی تعارف کرد.

بسیجی که از برخورد شهید بابایی شرمگین به نظر می رسید، در حالی که سرش پایین بود، عذرخواهی کرد و گفت: مرا ببخشید، شما را نشناختم.

ص: 40

شهید بابایی دوباره دستی بر سر و روی آن بسیجی کشید و گفت:

برادر، هیچ عیبی ندارد. من نوکر شما بسیجی ها هستم».(1)

ص: 41

آن ناتوان می دانستند.(1)

در این بین، نظامیانی که دلسوز و متعهد به مملکت و مردم خویش بودند تلاش می کردند تا از رویارویی ارتش با مردم بکاهند. برای نمونه، می توان به تلاش های نتیجه بخش شهید فلاحی در شیراز اشاره کرد. وی که هم زمان با اوج گیری مبارزات انقلابی مردم بر ضد حکومت پهلوی، معاون فرماندهی مرکز پیاده شیراز بود، کوشید تا حکومت نظامی در آن شهر لغو و مسئولیت آن، به شهربانی سپرده شود.(2)

خاندان پهلوی شوند، کاهش دهد. از سوی دیگر، امام امت با اعلامیه ها و پیام های مختلف، ارتشیان را به یافتن شخصیت واقعی خویش و احساس سروری و سربلندی دعوت و مردم را به جلب و پشتیبانی ارتش تشویق می فرمود. امام راحل رحمه الله در پاریس خطاب به نیروهای ارتش اظهار داشتند:

شماها، جوان های از صاحب منصب های ارتش که مثل آن پیرها نیستید که دیگر آن فطرتتان را از دست داده باشید در مقابل دلار! شما برگردید به آغوش ملت و ملت شما را می پذیرد و حکومت اسلام هم شما را نگهداری می کند... در هر صورت من از این جوان هایی که در ارتش هستند... و من می دانم که آن ها فطرت اسلامی خودشان، فطرت انسانی خودشان را از دست نداده اند و اینها قلبا با ملت هستند...(1)

همکاری چریک های فدایی، مجاهدین خلق و پان ایرانیست ها با آنان آشکار شد.(1)

رکنی در مورد رابطه کودتاگران با ارتش، اظهار می دارد که عناصر کودتا برای جلب ارتشیان روی دو موضوع کار می کردند:

1. سوء استفاده از روحیه ناسیونالیستی - ملی گرایی - نظامیان، به این صورت که ایران در حال از دست رفتن است و ملیّت ما، عربی - نه اسلامی - می شود.

2. جذب عناصر اخراجی و بازنشسته ارتش برای همکاری.

در شبی که قرار بود کودتا اجرا شود، نزدیکان امام امت توطئه امریکا را به استحضار ایشان رسانده بودند. امام خیلی آرام و خونسرد تبسم کرده؛ فرموده بودند: «توی این مردم نمی شود کودتا کرد.» و حتی از امام خواسته بودند که برای احتیاط، اقامتگاه خود را ترک کنند. امام در پاسخ فرموده بودند: «من از اینجا تکان نمی خورم و همین جا هستم، هر کدام [از افراد] می خواهند بروند».(2)

سرانجام، یک خلبان پایگاه هوایی شهید نوژه و سپس یکی از درجه داران تیپ نوهد - تقریبا یک روز مانده به انجام کودتا آن را افشا کردند.

در اینجا هر چند به ظاهر، عمل این دو نفر چنین تأثیر بسزایی را در سرنوشت یک ملت می گذارد. ولی درواقع، اقدام آن ها از ایمان و اراده و آرمان میلیون ها انسان الهام گرفته است. آیا بستری زیباتر و بارورتر از این برای جریان مشیت الهی وجود دارد.(3)

ص: 46

سرنگونی نظام مقدس جمهوری اسلامی 15000 کیلومتر مربع از خاک پاک کشور را به تصرف خود درآورده بود، با خواری و ذلت به پشت مرزها راند. دلیر مردان ارتش از همه امکانات و توان خود برای پاسداری از مکتب و میهن و سربلندی امت اسلامی بهره جستند و در زمین، هوا و دریا با ایثارگری ها و جانفشانی ها، پای بندی به ارزش ها و بزرگی روح و آرمان خود را به اثبات رساندند.

بیش از 31 عملیات مهم و دامنه دار ارتش، هر کدام کتابی از سختی ها، بی خوابی ها، محرومیت ها، زخم ها، گرسنگی ها، تشنگی ها و هزاران جلوه ایثار و فداکاری است که به پای درخت آزادی و سربلندی این کشور ریخته شده و جز با پاداش معنوی و الهی، پاسخی برای آن نمی توان یافت.(1)

نکته قابل توجه در کار ارتش این بود که ارتشیان ما، جنگ تحمیلی را با عشق و آگاهی سپری کردند. وصیت نامه هایی که از شهیدان صحنه جنگ با نیروهای مزدور عراق به دست ما رسیده است و تصویر زیباترین حماسه ها را ترسیم می کند، نشان می دهد که آن ها شهادت را انتخاب کرده بودند و همچون ارتش های دیگر، مرگ بر آن ها تحمیل نشده بود. آنان در سنگر ایثار و شهادت این حقیقت را «شهود» کردند که حکومت ایران، حکومتی اسلامی، مردمی، انقلابی و استعمار ستیز است و با چشم خویش شاهد رویارویی حق و باطل بودند و با دستان خود در این پیکار تاریخی شرکت کردند.(2)

ص: 48

با نام خدا و برای خدا و در راه خدا و بر روش رسول خدا جهاد کنید.(1)

افزون بر این، فرمانده باید انگیزه نیروهای خویش را تحریک کند. علی علیه السلام در جمله ای کوتاه افراد سپاه خود را سرزنش می کند و می فرماید:

آیا دین ندارید که شما را گرد آورد یا غیرتی ندارید که شما را به خشم وا دارد.(2)

4. تشویق نیروها : به این وسیله فرمانده می تواند توان رزمندگان را بیش از پیش به کار اندازد و دسترسی به پیروزی را آسان تر کند. علی علیه السلام به عنوان یک دستور کار به مالک اشتر می فرماید:

پی درپی آن ها را تشویق نما و کارهای مهمّی را که انجام داده اند بر شمار، زیرا یادآوری کار نیک آن ها، شجاعانشان را به حرکت بیشتر وا می دارد و آنانی را که در کار کندی می ورزند، تشویق می کند، اگر خدا بخواهد.(3)

5. ایجاد هماهنگی بین واحدها : با این کار همبستگی و تشکّل بین تمامی واحدهای رزمی و پشتیبانی ایجاد می شود، به گونه ای که کار هر کدام، کار دیگری را تکمیل می کند. بدیهی است چنین اقدامی، به تفکّر و برنامه ریزی و طرح های مناسب نیاز دارد.(4)

6 . پیش بینی مواضع : فرمانده باید با منطقه رزمی آشنا باشد و درباره تغییر مواضع و جابه جایی نیروها در مواقع لزوم، پیش بینی و دوراندیشی لازم را داشته باشد. با نگاهی به نبردهای پیامبر در جنگ های خندق، بدر،

ص: 52

احد و... مشاهده می شود که گاهی دستور کندن خندق صادر می کرد و زمانی فرمان جنگ تن به تن و گاهی دستور یورش جمعی. هرگاه لازم بود، ساعت حرکت و مسیر آن را تغییر می داد و یا در جنگی دیگر، منجنیق به کار می گرفت.(1)

7. مشورت و پذیرش آرا:(2) فرمانده باید اصل مشورت با فرماندهان زیردست و افراد خودی را فراموش نکند و تصمیمات خود را از مجرای شورای جنگی بگذراند.(3) علی علیه السلام می فرماید:

کسی که با صاحبان عقل مشورت کند، راه صحیح را فرا می گیرد و کسی که استبداد رأی به خرج دهد، هلاک خواهد شد.(4)

آن حضرت در جای دیگر می فرماید:

حق شما بر من این است که کاری را بدون شور و مشورت شما انجام ن-ده-م، م-گ-ر در حک-م شرعی (که در آن نیاز به شور دیگران نیست).(5)

درباره مشورت، به داستان های تاریخی جالبی برخورد می کنیم برای نمونه:(6)

الف) جنگ خندق: پیش از جنگ، پیامبر با اصحاب مشورت کرد، سلمان فارسی نظری داد و آن حضرت نظرش را پذیرفت. او گفت: در مملکت ما هرگاه سپاه زیادی قصد حمله به شهری داشته باشد دور شهر را خندق می کنند تا جنگ از یک طرف باشد و قسمت های دیگر در امان

ص: 53

باشند. بر این اساس، حدود یک ماه طول کشید تا سپاهیان اسلام خندقی به طول 6000 متر و عمق 3 متر (یا دو و نیم متر) و پهنای 5 متر کندند و به روایتی، آن را به آب بستند تا مانع ورود دشمن شود.

ب) جنگ خیبر: در این جنگ، یکی از اصحاب به نام «حباب بن منذر» نزد پیامبر آمد و گفت: یا رسول اللّه، این دشمنان (جهودان) درختان نخلی را که در اطراف قلعه هایشان است از زن و فرزند و دوستانشان، بیشتر دوست دارند، اگر فرمان دهید که درختان نخلستان را قطع کنند بر غم و اندوه آنان افزوده خواهد شد و روحیه خود را از دست می دهند.

پیامبر این رأی را پذیرفت و دستور داد نخل ها را قطع کنند و اصحاب هم بدون توقف 400 درخت خرما را قطع کردند تا بر دشمن پیروز شوند.

ج) جنگ احد: در این جنگ، قبل از روبه رو شدن با دشمن، دو تاکتیک جنگی در حضور پیامبر مطرح شد ؛ یکی ماندن در مدینه و جنگیدن با دشمن به وسیله زدن سنگ و تیر از بالای برج ها و قلعه ها و دیده بان ها و دیگری جنگیدن با دشمن در بیرون شهر.

با اینکه پیامبر نظر اول را پسندیده بود، چون نظر دوم، طرف داران بیشتری داشت آن را پذیرفت و با آن دید الهی اش فرمود: احتمال شکست هم وجود دارد.(1)

8 . مواسات با افراد : امیرالمؤمنین علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالک اشتر می فرماید:

فرماندهان لشکر تو باید کسانی باشند که در کمک به سپاهیان، بیش از

ص: 54

همه مواسات - کمک و همیاری - کنند، به طوری که هم نفرات سربازان و هم کسانی که تحت تکفل آن ها هستند، اداره شوند.(1)

9. عدالت گری: فرمانده باید عدالت پیشه و دادگر باشد و میان فرماندهان و سربازان تبعیض نگذارد و ستمی روا ندارد.(2)

10. آگاهی از وضعیت سربازان: خود فرمانده باید از وضعیت و تجهیزات سربازان آگاهی یابد و به خوراک و پوشاک سربازان همیشه و به دقت رسیدگی کند.(3)

11. پاسداری از جان سربازان: فرمانده باید در پاسداری از جان افراد تا حد ممکن کوشا باشد و با برگزیدن روش های مطالعه شده، از تلفات جلوگیری کند، آن را به حداقل برساند و علم جنگ را بداند.(4)

12. نظارت بر اجرای فرمان های نظامی: فرمانده باید مراقب باشد که فرماندهان پایین تر و سربازان، اوامر و فرمان ها را به خوبی اجرا کنند.

13. پاسداری از حدود الهی: فرمانده باید در عملیات نظامی، از حدود الهی تجاوز نکند و قواعد انسانی را در نظر بگیرد. از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده اند که فرمود:

چون پیامبر عده ای را برای سریه ای - جنگی که پیامبر در آن شرکت نمی کرد - گسیل می داشت، به آنان می فرمود: به نام خدا و در پناه و راه او و به پیروی از پیغمبرش بروید. خیانت در غنیمت و سرقت از آن را پیش از تقسیم کردن، روا مدارید. کشته های دشمن را مثله (قطعه قطعه) نکنید، غدر (نیرنگ) مکنید، پیرمرد فرتوت و کور و کر و زنان را نکشید، درخت را تا ناچار نشوید، قطع نکنید...(5)

ص: 55

پنج نفر بودند. در آغاز اسلام نیز همین روند ادامه داشت و شخص باسابقه به فرماندهی سپاه انتخاب می شد و چندین عریف نیز زیردست او بودند و هر عریفی بر ده سپاهی نظارت می کرد. کم کم شماره عریفان تا صد فزونی یافت و زیر نظر هر عریفی بنا به مقتضیات و سابقه، از بیست تا چهل سپاهی قرار گرفت. افزون بر این، مأمورین از طرف امیر که عهده دار امور مالی بودند، حقوق سپاهیان را به عریف می دادند و عریف آن را میان افراد تقسیم می کرد و این ترتیب، تا دوران بنی امیه نیز ادامه داشت، ولی در زمان عباسیان درجات ارتش به این گونه تنظیم شد: عریف فرمانده ده سپاهی، خلیفه فرمانده پنجاه سپاهی و قائد فرمانده صد سپاهی. بعدها این ترتیب نیز تغییراتی کرد.(1)

قانونی اش را محترم می شمرند، با درجاتی که بر بازو و شانه جای می گیرد نیز باید چنین رفتاری داشته باشند.

ولی نکته قابل توجه این است که چه بسا مقام و منزلت شخص، به سبب وجود ملاک های مثبت و ارزشی - مانند تقوا و علم - بسیار فراتر از درجه او باشد و یا موقعیت و جایگاه معنوی اش بسی والاتر از مقامی است که قانون برای وی تعیین کرده است.

در این رابطه می توان به سخنان امام مراجعه کرد و دید که چگونه امام راحل رحمه الله نیروهای مسلح کشور و رزمندگان اسلام را در برهه های مختلف، توصیف و از آن ها تمجید کرده است. در جایی بر دست و بازوی آنان بوسه می زند و در جایی درجه های ظاهری را برای آنان کوچک می شمارد و آنان را صاحب درجه «و ما رمیتَ اذ رمیتْ» می داند(1) و در جای دیگر، رهبری را لایق پسر دوازده ساله ای که خود را فدای اسلام کرده بود می داند و او را می ستاید.(2)

و سرانجام سخن خدای عزوجل است که می فرماید:

اِنّ اَکْرَمَکُم عِندَاللّه ِ أتقیکُمْ. (حجرات، 13)

به درستی که گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست.

اداره جامعه را به عهده دارد، در همه بخش های نظام، از جمله ارتش، اطاعت از او و کارگزارانش واجب می شود و این همان سلسله مراتب فرماندهی است که امام بر رعایت آن تأکید داشتند. در اوایل پیروزی انقلاب که عده ای شعار جامعه بی طبقه توحیدی سرمی دادند و با مراتب و درجه های ارتش مخالفت می کردند، امام خمینی رحمه الله با قاطعیت ایستادگی کردند و فرمود:

کدام اسلام گفته جامعه توحیدی به این معناست. اسلام می گوید نظم امور باید بشود. نظم امور با درجات است. نمی شود همین طوری تو از برای خودت، من برای خودم. من برای خودم که جامعه توحیدی نمی شود، این ضد جامعه توحیدی است... اگر بدن انسان این نظم را نداشت و این اطاعت مادون از مافوق را نداشت، تمامش به هم می خورد. اگر مغز حکم می کرد، دست اطاعت نمی کرد به هم می خورد اوضاعش.(1)

امام در جای دیگر فرمود:

کیست که اینها را وادار می کند که در ارتش نظم لازم نیست، در ارتش درجه لازم نیست، درجه لازم نیست، یعنی هیچ، یعنی ارتش نه.(2)

بر این اساس، اطاعت از مافوق به ویژه در ارتش، امری لازم و به سود همگان است و چنانچه با نوع دوستی و رعایت حال زیردستان توأم باشد، می تواند احترام قلبی و محبت و پیوستگی عاطفی را هم به همراه بیاورد.

ولِی عَلیْکُم الطّاعَةُ وَ ألاّ تَنکِصُوا عَنْ دَعْوةٍ.

وظیفه شما نسبت به من، اطاعت و فرمانبرداری است و نباید از من سرپیچی کنید.(1)

اطاعت از فرماندهی یک اصل مسلّم و مهم در ارکان نظامی است؛ زیرا سرعت عمل در عملیات نظامی، بهره برداری از موقعیت، ابتکار عمل در جبهه ها، غافلگیر کردن دشمن و حفظ جان ها و اموال از مسایلی است که دست یابی به آن ها جز با فرمانبری افراد حاصل نمی شود.

بررسی جنگ های تاریخ، علل پیروزی و شکست در آن ها را بازگو می کند. برای نمونه، در جنگ احد، غفلت و سرپیچی شماری از نیروهای اسلام از دستور فرمانده به شکست لشکر اسلام و زیان های فراوان برای مسلمانان انجامید.(2)

بزرگ ترین درد دل امیرالمؤمنین علی علیه السلام این بود که در دوران خلافتش، مردم گوش به فرمان نبودند و هنگام جنگ، رأی خود را بر فرمان حضرت مقدم می داشتند تا آن جا که پیروزی حتمی در صفیّن به شکست تبدیل شد و زمینه ساز سلطنت معاویه و بنی امیه شدند. مردم در زمان حضرت علی علیه السلام کار را به جایی رساندند که وی از رفتارشان رنجیده خاطر شد و فرمود: «خدا شما را بکشد». آنان به اندازه ای نافرمانی کردند که دیگران گفتند علی علیه السلام مرد شجاعی است، ولی در مسایل نظامی سررشته ای ندارد و به قول آن حضرت:

اما دریغ، آن کس که فرمانش را اجرا نکنند، رأیی نخواهد داشت.(3)

ص: 60

روزانه، به سوی خانه های سازمانی و آپارتمانی روانه شوند، یکی از ترفندهای موذیانه امپریالیستی است. وقتی نیروهای نظامی از توده ها جدا شوند و به صورت دو واحد و دو جامعه مطرح شوند، به عناصری بیگانه از هم و نا آشنا به مسایل و معضلات یکدیگر تبدیل خواهند شد.(1)

باید دانست که جدایی ارتش از مردم و مردم از ارتش با امکان وقوع کودتا نسبت مستقیم دارد. یعنی هرچه به این جدایی، دامن زده شود، وقوع کودتا محتمل تر است و هر چه وحدت مردم و ارتش نیرومندتر شود، امکان وقوع کودتا کمتر خواهد بود.(2)

غیر از این موارد، کودتا در کشور زمینه های دیگری دارد که عبارتند از:

1. اختلاف میان جناح های حکومت.

2. بی تفاوتی مردم ؛ این یک واقعیت است که کودتا هنگامی رخ می دهد که بود و نبود یک رژیم انقلابی یا دولت، برای مردم یکسان باشد.(3)

3. ایجاد و تشدید تضادهای داخلی ؛ در این راه از تفاوت های قومی، مذهبی، نژادی و نظری بر ضد حکومت استفاده می شود.(4)

4. جنگ داخلی.

5. جنگ خارجی.

6. مشارکت نکردن گسترده مردم در امور ؛ هنگامی که با مشارکت نکردن توده ها در انقلاب ابعاد مختلف یک نظام انقلابی با خلاء مواجه شد، کودتاگران با توسل به زور و خشونت تمام خلاءها را پر می کنند.(5)

ص: 62

7. بحران اقتصادی ؛ ضد انقلاب می کوشد در این راه، با رخنه در صفوف کارگران و دهقانان و با طرح شعارهای تند و افراطی، کارخانه ها، مزارع و مراکز خدماتی را از حرکت باز دارد و دچار ضعف و رکود کند.(1)

البته ارتش ما اکنون ارتش اسلام است و با مردم پیوند مکتبی دارد و میان خود و مردم، فاصله ای احساس نمی کند و هیچ قدرت شیطانی نخواهد توانست چنین ارتشی را که تاریخ آن در جنگ تحمیلی عراق برضد کشورمان، با خون سربازان و درجه داران و افسران رشید و سلحشورش، پیوند خورده است به خدمت خود درآورد. بنابراین، با وجود چنین ارتش هوشیار و مردمی آگاه و فهیم و کارگزاران مطیع رهبری، استکبار باید همچنان در حسرت بماند و چنین آرزویی را به فراموشی بسپارد. با این وجود(2) ارتش، با همه فضیلت ها و نیکی ها، باید در برابر نقشه های شیطانی ابر قدرت ها هرچه بیشتر، هوشیار و آماده باشد و هرگونه حرکت، برخورد و ملاقات مشکوک را زیر نظر بگیرد و به دشمنان اسلام و کشور فرصت ندهد تا خیانت کنند. برادران نظامی باید هر یک چشم و گوش ارتش باشند. عناصر امنیتی و دفاعی ارتش باید به طور کامل امین، انقلابی، مؤمن و از نظر فردی، خانوادگی و تحصیلی پیشینه سالم داشته باشند. به هر حال با رعایت اصول امنیتی و اجرای برنامه های دیگر، ارتش، ملت و مکتب ما از هرگونه آسیب در امان خواهد ماند. انشاءاللّه .

اسرار نظامی است. چه بسا افشای یک مطلب به ظاهر ساده، موقعیت ما را در برابر دشمنان تغییر دهد. نظامی باید در نامه ها، تلفن ها، صحبت ها و... به مسایل عاطفی بی توجه باشد و هیچ مطلب سرّی را بازگو نکند و ننویسد، حتی اگر احتمال مضر بودن افشای مطلبی را کم بداند، باید از ابراز آن خودداری کند. مطالب سرّی نظامی بسیارند، برای نمونه، وضعیت راهبردی منطقه، پادگان و غیره، وضعیت شمارشی نفرات و انبارهای مهمات و تسلیحات، مطالبی که مسئولان و فرماندهان گوشزد می کنند، بازگو کردن نقشه های عملیاتی و مشکلات برای افراد غیر مسئول و...

باید بدانیم بعضی از اسرار نظامی، حتی به فرماندهان نظامی نیز نباید گفته شود تا چه رسد به غیرنظامی و غیرمسئول. (1)

امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه ای به سران لشکرهایش می فرماید:

آگاه باشید، حق شما بر من آن است که رازی را از شما پوشیده ندارم، مگر در جنگ. (2)

بدیهی است که اطلاعات مسئولان نظامی در هر رده یکسان نیست و هر مسئول به تناسب مسئولیتش از اسرار نظامی آگاه است. بنابراین حضرت علی علیه السلام می فرماید:

شما فرماندهان نباید از من انتظار داشته باشید که هر چه از اسرار نظامی می دانم در اختیارتان قرار دهم، که نتیجه آن، افشاشدن اسرار است. (3)

بدیهی است پیش از اینکه به سراغ قانون و مجازات افراد سهل انگار و خطاکار برویم، باید به کمک مدیریت صحیح و فن آوری روز، با

ص: 64

شیوه های نگهداری مناسب، اسناد را تنظیم و اصلاح و احتمال دسترسی افراد بیگانه را به اسناد محرمانه، کم کنیم تا قانون، بهتر بتواند درباره بی احتیاطی و بی مبالاتی افراد، قضاوت کند.

در این باره، از روش و عملکرد پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله، می توان الهام گرفت.

معنای جاسوسی و جاسوس به کار رفته اند.(1)

در تعریف حقوقی جاسوس گفته اند:

«جاسوس به شخصی گفته می شود که در تحت عناوین غیر واقعی و مخفیانه به نفع خصم - دشمن - درصدد تحصیل اطلاعات یا اشیایی باشد».(2)

در این هنگام، به پیامبر خبر دادند - بعضی گفته اند این خبر از طریق جبرئیل بوده است - که مردی به نام «حاطب بن ابی بلتعه» نامه ای برای سران قریش نوشته و به زنی داده است که در برابر گرفتن مبلغی، آن را به قریشیان رساند. در این نامه، برخی از اسرار نظامی مسلمانان و حمله زود هنگام آنان به مکه افشا شده بود.

ابن هشام در سیره می نویسد که حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام، زبیر و مقداد دستور داد که به سرعت، راه مکه را پیش گیرند و هر جا، آن زن را یافتند دستگیرش کنند و نامه را از او بگیرند. آن ها به سرعت، جاده ها را پشت سر گذاشتند، تا به زنی رسیدند که صفیه نام داشت و با عجله به سوی مکه می رفت، او را متوقف و از او بازپرسی کردند.

وسایل و لباس او را جست وجو کردند، ولی چیزی نیافتند. زن به شدت این مأموریت را انکار کرد، حتی سوگند یاد کرد که چنین چیزی در کار نیست! زبیر گفت: حال که چیزی نیافتیم برگردیم. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: به خدا سوگند رسول خدا صلی الله علیه و آله به ما دروغ نگفته و جبرئیل هم به آن جناب دروغ نگفته است و او هم به جبرئیل دروغ نمی بندد و به خدا سوگند ای زن یا نامه را در می آوری و می دهی یا سربریده ات را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله می برم.

زن جاسوس که مسئله را جدّی دید، تقاضا کرد که کمی از او فاصله بگیرند، سپس نامه کوچکی از لابه لای گیسوان بلند خود بیرون آورد و به علی علیه السلام تسلیم کرد. حضرت نامه را به حضور پیامبر آورد. پیامبر نویسنده نامه، «حاطب» را احضار فرمود و او را به سختی مؤاخذه کرد. حاطب عرض کرد: یا رسول اللّه به خدا سوگند این کار را از روی نفاق نکردم و چیزی را تغییر و تبدیل نکردم، بلکه اهل من از مکه به من

ص: 67

نوشتند که قریش با ما خوش رفتاری می کنند، من خواستم حسن معاشرت آنان را با خدمتی تلافی کرده باشم.

برای اینکه این ماجرا بار دیگر تکرار نشود، آیات نخستین سوره ممتحنه نازل شد که آغاز آن چنین است: ای کسانی که ایمان آورده اید، هرگز کافران را که دشمن من و شما هستند یاران خود نگیرید و طرح دوستی با آن ها نریزید.(1)

2. درباره برخورد امام حسن علیه السلام با جاسوسان معاویه در تاریخ آمده است که دستور داد دو نفری را که برای معاویه جاسوسی می کردند، اعدام کنند و با اجرای این حکم روح فتنه جویی و بلواگری را سرکوب کرد. شیخ مفید در شرح این قضیه می نویسد: چون خبر وفات امیرالمؤمنین علیه السلام و بیعت مردمان با حسن بن علی علیه السلام به معاویه رسید، پنهانی مردی از قبیله حمیرا را به کوفه و مردی از بنی القین را به بصره فرستاد تا اخبار را برای او بنویسند. امام حسن علیه السلام از این موضوع اطلاع یافت، دستور داد تا جاسوس حمیری را در کوفه از خانه گوشت فروشی بیرون آوردند، گردن زدند و به بصره نوشت تا جاسوس قینی را در میان قبیله «بنی سلیم» جست و جو کنند، او را بیابند و اعدام نمایند.(2)

نظام جهانی را معقول و منطقی پنداشت. با مشاهده جنگ هایی که هیچ انگیزه عقلانی ندارد، نمی توان پذیرفت که حکومت ها خواهان جنگ نیستند و از خطر جویی بی زارند.(1)

و ما با این شرایط، باید از تحولاتی که در سرزمین دشمن یا دشمنانمان در حال وقوع است آگاه شویم و دست کم باید بدانیم که در شیوه جنگیدن و تفکر نظامی حریفان چه تغییراتی روی داده است تا بهتر با آن رویارویی کنیم.

به قول تافلر(2) هر کشوری باید برای خود «استراتژی دانایی نظامی» تدوین کند، یعنی برنامه ای نظام مند برای کسب، پردازش، توزیع و حفاظت از دانایی هایی که توانایی نظامی آن کشور را در برابر حریفان ارتقا می بخشد. و این دانایی ها از نظر ماهیت و حجم با دانایی های نظامی مرسومی که کشورها و جوامع غیرپیشرفته با آن سر و کار داشته اند، تفاوت بسیار دارد.(3) هرگونه دگرگونی در نظام ارتش و نیروهای مسلح، باید با رهیافتی راهبردی و بر پایه دانایی های علمی صورت گیرد. بی شک عقب ماندن از قافله فن آوری و علم، به ویژه در مسایل نظامی، ضربات مهلکی به کشور، نظام و اعتقادات ما وارد می سازد که نمونه آن را می توان در جنگ های ایران و روسیه در زمان قاجاریه مشاهده کرد. بنابراین نیروهای نظامی کشورمان مانند بسیاری از نیروهای نظامی

ص: 69

کشورهای دیگر باید از بنیان متحول شوند. در این تحول لازم است به دو محور اصلی توجه شود ؛ آخرین تحولات جهان پیشرفته و ویژگی ها و الزامات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی جامعه خودمان. تلفیق این دو، زمینه مناسب برنامه ریزی راهبردی را فراهم می آورد و این برنامه ریزی باید عاقبت اندیشانه و واقع بینانه و دارای جهت گیری توسعه ای باشد.(1)

بی علاقه باشند، سیاست مداران برای حفظ منافع خود، نظامیان را به دخالت در سیاست فرا می خوانند. البته گاهی ارتش، خود، به چنین کاری دست می زند، آن گاه که مشاهده کند که نخبگان حاکم، توانایی حکومت بر مردم و اداره جامعه را از طریق انجام تحوّلات اجتماعی و سیاسی ندارند، می کوشد از طریق دخالت در سیاست، حکومتی کارآمدتر و مدرن تر و با قابلیت تر را به روی کار آورد.(1)

امام راحل رحمه الله با تیزبینی ویژه ای که در مسایل سیاسی داشتند بارها بر دخالت نکردن ارتش در امور سیاسی تأکید کرده اند. آنجا که می فرماید:

ورود سیاست در ارتش، شکست ارتش است این را باید بدانید و شرعا جایز نیست و من امر می کنم به شما که یا در ارتش یا در حزب و من عرض می کنم به همه این قوا و به فرماندهان این قوا که این افراد در هیچ یک از احزاب سیاسی در هیچ یک از گروه ها وارد نشوند... و لو یک حزبی است که بسیار حزب خوبی هست، لکن اصل وارد شدن در حزب برای ارتش... جایز نیست... اگر وارد بشوید بالاخره به هم خواهید زد خودتان را و بالاخره در مقابل هم خواهید ایستاد و نظام را به هم خواهید زد و اسلام را تضعیف خواهید کرد.(2)

مقام معظم رهبری در توضیح فرمایش امام اظهار داشتند:

یعنی اینکه... به عنوان یک سازمان نظامی و رزمی، در مسائلی چون انتخابات مجلس، انتخاب رییس جمهور و جناح بندی های داخل کشور وارد نشود.

ایشان در جای دیگر فرموده است:

ص: 71

سیاست باید به وسیله همه آحاد ملت از جمله نیروهای نظامی فهمیده شود و ولی آنچه که ممنوع است، ورود قوای مسلح به دسته بندی ها و کارهای سیاسی است، زیرا دخالت در فعالیت ها و جنجال های سیاسی نیروهای مسلح را تباه می کند.(1)

بنابراین، با توجه به آسیب هایی که ممکن است بر اثر دخالت نظامیان در امور سیاسی به کشور وارد شود، شایسته است که آنان، با ارتقای آگاهی های سیاسی و دادن پیشنهادهای سازنده، در مقام یک سازمان نظامی و رزمی در سیاست دخالت نکنند، گرچه به عنوان یکی از آحاد ملّت حقوق سیاسی ایشان محفوظ است.

دخالت در امور ارتش بکنند و نباید در آنجا افراد داشته باشند... .(1)

شهید فلاحی نیز در این باره گفته است:

«هنر جنگ، یک تخصص است و به اعتقاد من ظریف ترین هنرهاست، از ظرافت جراحی چشم ظریف تر است. ممکن است یک کسی دانش جنگ داشته باشد؛ باز ما معتقدیم که او مجاز نیست در امور جنگ مداخله کند. باید بینش نظامی داشته باشد. دانستن یک سری اصول، عبارات و اصطلاحات، کافی نیست ؛ بینش، مهم است. یک فرمانده که عملیات را آغاز می کند باید از مرحله دوم و سوم و پایان مرحله آخر، یک تصویر و یک تجسّم گرافیکی صحیح داشته باشد. در نتیجه، تقاضای من به عنوان یک خدمتگزار نظامی این است که اگر کسی دانش نظامی ندارد مطلقا در زمینه نظامی دخالت نکند، اظهار نظر نکند، این دخالت ها، مأموریت نظامیان را تسهیل و تسریع نمی کند، کیفیت این رزم را بالا نمی برد، بلکه کیفیت را کاهش می دهد و مانع و دوگانی و چندگانگی ایجاد کرده، وحدت فرماندهی را از بین می برد».(2)

منتقل می کردند و از آنان مقلّدینی وفادار می ساختند. امام خمینی رحمه الله به شدّت با اعزام مستشاران نظامی مخالف بود و آن را سبب شکستن غرور و حیثیت نظامیان می دانست. امام در قسمتی از بیاناتش فرموده است:

با آمدن مستشاران خارجی در بین ارتش و آن مسایلی که پیش آوردند، اینها درصدد بودند که اصل غرور ارتش را بشکنند»(1) ...«حضور مستشاران امریکایی در ایران به دنبال سیاست های ضداسلامی و ضدملی رژیم ایران است.(2)

از سوی دیگر، نظامیانی که برای مأموریت یا آموزش به خارج - بیشتر امریکا - می رفتند، نیز هدف انواع تبلیغات ضد دینی و آلودگی های اخلاقی واقع می شدند و در بازگشت، فرهنگ منحطّ غربی را برای هموطنان به ارمغان می آوردند.

اکنون که این دو وسیله از دست استکبار جهانی گرفته شده است، نباید از بقایای آن فرهنگ که در میان افراد با سابقه برجای مانده است غفلت کرد. گرچه اطلاع رسانی گسترده در این عصر و وجود ماهواره ها و کانال های مختلف رسانه ای و فیلم های ویدیویی فراگیر شده، ممکن است برای زدودن ظاهر و باطن فرهنگ اسلامی از زندگی و روح قشر نظامی، توطئه ها و طرح های حساب شده ای وجود داشته باشد که باید برای رویارویی با آن ها تلاش کرد.

مرزها یا مراکز نظامی تعیین شده، به سر برند. شاید این دوری ها بیش از آنچه بر فرد نظامی گران آید برای خانواده اش رنج آور باشد. هنوز خاطره های غم آلود خداحافظی مردان دلیر ارتش در دوران دفاع مقدس از ذهن همسر و فرزندانشان بیرون نرفته است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید:

پس وقتی که خانواده های آن ها - رزمندگان - به بدرقه شان می روند، دیوارها و خانه ها بر آن ها می گریند.(1)

به راستی این ایثارها، در دنیای تنگ مادّی به پاداش نمی رسد و این جهان با همه وسعت، برای پاسخ گویی به آن، کوچک و ناچیز است.

از نگاه دیگر، حضور نداشتن پدر خانواده ممکن است آسیب هایی را به وجود آورد ؛ آثار سوء تربیتی، عاطفی، تحصیلی و اجتماعی که بر اثر نبود سرپرست خانواده، گریبان فرزندان را می گیرد، انکارناپذیر است و در اینجا، همسر، آن همیشه پشتیبان، با هنرمندی جای خالی شوهرش را برای بچه ها پر و با کمک و یاری سازمان ارتش، کاستی های آنان را جبران می کند. بدیهی است که چنین کاری نیازمند تلاش بسیاری است که خستگی، ناراحتی های روحی و جسمی را در پی دارد.

از سوی دیگر، برادر ارتشی، در یک بیابان بی آب و علف در گرما و سرما با حشرات گزنده، مارها و عقرب های کشنده و با امکانات کم، در ساعت ها و روزهای بسیار، چشم به افق و دوردست ها دوخته و با نگرانی به خانواده اش فکر می کند. اگر تربیت صحیح اسلامی و صبر و ایثار نبود، بیماری های جسمی، افسردگی و غم دوری، آنان را از پای درمی آورد، ولی به کمک خداوند، هم نظامیان و هم همسر و فرزندانشان مانند دیگر قشرهای جامعه و شاید بهتر، به زندگی خود ادامه می دهند.

ص: 75

با آگاهی از وضعیت آموزش نظامی در ارتش های جهان، در می یابیم که دشمنان انقلاب و اسلام هر روز بر آمادگی و آموزش نظامی در ارتش های خود می افزایند. بی گمان این امر، هشداری به ماست تا در آمادگی و فراگیری فنون نظامی بکوشیم. برای نمونه در اسراییل با توجه به محدودیت منابع نیروی انسانی، ارتش، تنها یک سوم از نیروهای نظامی خود را به صورت تمام وقت، نگهداری می کند و دوسوم باقیمانده، به صورت ذخیره باقی می مانند. افرادی که در فهرست ذخیره ها قرار گرفته اند به مدت یک روز در ماه و یک ماه در سال آموزش می بینند.

بنابراین در زمان صلح، ارتش می تواند به نیروهای خود آموزش دهد و آخرین پیشرفت های جنگی را در اختیار آنان بگذارد و همچنین می تواند با همکاری بسیج و سپاه پاسداران بخشی از آموزش نیروهای مردمی و بسیجی را به عهده بگیرد تا توان رزمی عمومیت پیدا کند.

هر چند ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب به دلیل تحرکات گروهک ها و جنگ تحمیلی فرصت چندانی برای تمرینات نظامی پیدا نکرد و شایستگی خود را در رویارویی مستقیم با دشمن به ظهور رساند، پس از پایان جنگ مانورهای عظیم زمینی، دریایی، با پشتیبانی نیروی هوایی اجرا و آمادگی خود را در پاسداری از کیان این مرز و بوم به خوبی اثبات کرد.

آنچه در مانورها بسیار اهمیت دارد، آزمایش فن آوری های به دست آمده در صنایع نظامی است. بنابراین تنها نباید به سرعت عمل در جابه جایی نیروها و اجرای نقشه ها و فنون قدیمی بسنده کرد، بلکه باید پیش از برگزاری مانور، بخش تحقیقات و فن آوری نظامی را تقویت کرد و توسعه داد، سپس از نتایج آن در مانورها بهره گرفت. کشورهای استکباری فن آوری خود را در جنگ های ساختگی و تحمیلی، مانند جنگ ایران و عراق و جنگ خلیج فارس، محک می زنند و همان طور که پیش تر گفتیم، میزان پیشرفت صنایع نظامی هر کشوری با پیشرفت کلّی صنعت در آن کشور بستگی مستقیم دارد.

البته به راه انداختن یک مانور نظامی، نیازمند بودجه سنگینی است، زیرا نمی توان با خودروها، زره پوش ها و تانک های فرسوده مانور داد و مبالغ هنگفتی از دارایی ارتش و مملکت صرف تدارکات، پشتیبانی نیروها و تأمین امنیت نظامیان می شود، ولی با همه این هزینه ها، انجام مانور به سود کشور است.

در پایان این بحث، باید به اهمیت مکان مانور اشاره کنیم.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نامه 60 نهج البلاغه درباره لشکری که از بعضی منطقه ها می گذرد، می فرماید:

ص: 79

ولی بعد، من لشکری را روانه کردم که اگر خدا، خواهد از منطقه شما خواهند گذشت و آنچه را خداوند واجب گردانیده به آنان سفارش کرده ام که به کسی آزار نرسانند و گزند خویش از دیگران، بازدارند. من در نزد شما به سبب تعهدی که میان ماست از ستم (اذیت) سپاهیان بر مردم بیزارم...(1)

با توجه به فرمایش حضرت امیر علیه السلام، محل مانور باید جایی باشد که مردم غیرنظامی آسیب نبینند و اذیت نشوند و خطری آنان را تهدید نکند.

از مسایل مهمی که ممکن است سبب ناراحتی مردم شود، آثار سوءزیست محیطی باقیمانده از مانور و نیروهای عمل کننده است ؛ بمب ها، خمپاره ها و مواد منفجره عمل نکرده، پراکنده بودن آشغال ها و زباله ها و آلودگی های شیمیایی و... در منطقه مانور پس از پایان کار، باید تا حد امکان، از محیط زدوده شوند.

گرو روحیه عالی نظامیان است و تنها 25 درصد دیگر به عواملی همچون تسلیحات، آموزش، ارتباطات، سازمان دهی و... بستگی دارد. از این رو، برای هر کشور، تقویت روحیه ارتش و به ویژه در زمان جنگ، تضعیف روحیه نیروهای دشمن اولویت خاصی دارد.(1)

امام امت رحمه الله در این باره می فرماید:

من تا آخر پشتیبان ارتش و سپاه و بسیج خواهم بود و تضعیف آنان را حرام می دانم، من به عنوان فرمانده کل قوا به مسئولین و تصمیم گیرندگان نیز دستور می دهم که در هیچ شرایطی از تقویت نیروهای مسلح و بالابردن آموزش های عقیدتی و نظامی و... غفلت نکنند.

امام در جای دیگر می فرماید:

ارتش و سایر نیروهای مسلح در دوران بازسازی باید به اصل بازسازی معنوی و اعتقادی نیز توجه کافی داشته باشند...(2)

به جز مسایل معنوی و اعتقادی، موارد مختلفی در زمینه های اجتماعی یافت می شود که در روحیه نظامیان تأثیر می گذارد. برای نمونه، حقوق ناکافی ممکن است او را آماج سرزنش افراد خانواده یا بستگان کند و وادارش سازد که پس از وقت اداری به کارهای دور از شأن و کم ارزش بپردازد. به راستی، هنگامی که یک ارتشی پس از پایان کار در پادگان، لباس ها را عوض و با ماشین شخصی برای دریافت کرایه، مسافرکشی کند و سربازش را به مقصد برساند، فردای آن روز خود را در چه جایگاهی نسبت به سربازان احساس می کند. و یا اگر در مأموریت های سخت و دور یا در اعطای امتیازها و هدایا و پاداش ها و تخصیص منازل سازمانی و... تبعیض و به قول معروف حق کشی مشاهده کند، چه

ص: 81

روحیه ای برای او باقی می ماند؟

بر این اساس باید این گونه پدیده های ناهنجار نیز با برنامه ریزی های دقیق برطرف شود تا نشاط و شادابی در انجام وظایف از بین نرود.

در زمینه های جسمی هم می توان با گسترش ورزش و مبارزه قاطع با مواد مخدر و فراهم کردن محیط سالم برای کار و زندگی و مراکز درمانی در دسترس، به آمادگی های لازم رسید.

بر زمینه های نظامی، هر جا که توانسته به کمک و یاری مردم شتافته است. کشور ایران که بر روی خط زلزله خیز کره زمین قرار دارد، تقریبا هر سال با این بلای طبیعی درگیر بوده و تاکنون تلفات جانی و مالی بسیاری از این طریق بر مردم ما وارد شده است. یکی از نیروهای مهمی که فریادرس مصدومان این حوادث بوده و به سرعت، خود را به آنان رسانده نیروهای فداکار ارتش است. برای نمونه می توان به کمک های بی دریغ هوا نیروز به آسیب دیدگان زلزله مهیب استان های گیلان و زنجان اشاره کرد که برادران ارتشی با تلاش شبانه روزی خود، به هم میهنان عزیز در رسیدن به مکان های امن و مداوای مجروحین یاری رساندند.(1)

امام راحل رحمه الله در اوایل پیروزی انقلاب، خطاب به فرماندهان ارتش فرمود:

یک وقت که وقت آشفتگی است، مثلاً فرض کنید زلزله بیاید و یک جایی را خراب بکند، شما ببینید برادرانتان زیر این خرابی ها مانده اند و دارند جان می دهند شما نمی توانید بگویید که این مال شیر و خورشید سرخ است، به من چه ربطی دارد. هر انسانی خودش را مکلف می داند به هر عنوان هر جوری که باشد برود اینها را نجات دهد.(2)

در حوادث دیگر مانند سیل و آتش سوزی جنگل ها و... نیز افراد ارتش با کمک نیروهای امداد هلال احمر و مردم به یاری آسیب دیدگان می آیند و تصویری زیبا از نوع دوستی و هم نوایی را ترسیم می کنند.

«دولت باید در زمان صلح، از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی با رعایت کامل موازین عدل اسلامی استفاده کند، در حدی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نیاید».

بر این اساس، در زمانی که دشمن مرزهای ما را تهدید نمی کند، می توان از نیروی عظیم ارتش استفاده کرد و طرح های اقتصادی و عمرانی را به انجام رساند. این کار افزون بر داشتن برکات اقتصادی برای کشور، می تواند از اتلاف عمر، بی کاری و بطالت نیروهای نظامی بکاهد و سبب درآمدزایی برای ارتشیان و خانواده ایشان شود.

البته باید توجه کرد که رویکرد ارتش به طرح های اقتصادی نباید او را از دشمن و پیشرفت های جهانی فنون و تکنیک های نظامی غافل کند، که خود خسارتی زیانبار است.

بنابراین، ارتش ابتدا باید به اصلاح ساختار خود بپردازد و از پیشرفت های علمی - نظامی جهان بهره گیرد و نیروهای خود را ورزیده کند و در راه تولید انبوه سلاح های جنگی و تجهیزات گام بردارد. در نهایت در فرصت های پیش آمده می تواند در سازندگی کشور به دولت یاری رساند.

ص: 84

می خواند و آنان مسلح و سوار بر اسب از جلوی خلیفه می گذشتند و اگر همه چیز مرتب بود جایزه می گرفتند.(1)

در ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز رژه های مختلفی وجود دارد.

ارتش در روزهای مهم، مانند روز ارتش یا روز پیروزی انقلاب اسلامی و... از مقابل مقام معظم رهبری یا رییس جمهور و مقامات بلند پایه مملکتی رژه می روند و در پادگان ها در برابر عالی ترین فرمانده و یا جانشینان وی مراسم رژه را برگزار می کنند.

رژه نیروهای مسلح که گاه به صورت پیاده و گاهی با خودروها و ادوات جنگی است، همراه با موزیک نظامی به شیوه بسیار زیبایی انجام می شود. فرمانده مربوط که در جایگاه ویژه قرار دارد در صورتی که رژه گروهان یا دسته رژه رونده را یکپارچه و منظم و هماهنگ با موزیک تشخیص دهد، آن ها را با جمله ای مانند «گروهان، خیلی خوب» می ستاید و آنان نیز در هنگام رژه بر او درود می فرستند و برای نمونه، می گویند: «درود، تیمسار» و چنانچه فرمانده، اشکالی در رژه ببیند، به فرمانده آن عده تذکر می دهد.

شایان ذکر است، هر چند مراسم رژه با سبک و روش فعلی، یک تشریفات وارداتی از دیگر کشورهاست و برای فرماندهی نیروها، در یافتن میزان آمادگی و ورزیدگی و نظم مجموعه تحت فرمانش بسیار سودمند است.

او - فرمانده - با عقب و جلو بودن صف ها، چگونگی گرفتن اسلحه، نحوه احترام گذاشتن رژه روندگان و توجه آن ها به فرامین پخش شده از بلندگو به خوبی در می یابد که آموزش در حوزه فرماندهی اش چه

ص: 86

کاستی هایی دارد. همچنین وقتی می بیند افسران و درجه داران با شکم های برآمده و بدن های سست از مقابلش می گذرند به کم کاری و بی تحرکی آنان پی می برد و به فکر چاره می افتد و آنان را به ورزش و تمرین های بدنی تشویق می کند.

در هر صورت، چنانچه زمان و مکان رژه مناسب باشد، با توجه به امکانات و رعایت فاصله زمانی معقول در انجام رژه ها، می توان گفت که رژه از مراسم زیبا، جذاب و نشاط آور نظامی است.

حضرت علی علیه السلام فرموده است:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روز جنگ خندق - روزی که تمامی قبایل عرب متحد شدند و به جنگ پیامبر آمدند - چنین دعا فرمود: ای خدایی که نازل کننده کتابی (قرآن) و پراکنده کننده ابری و قراردهنده میزانی، احزاب (قبایل متحد) را به وسیله ما شکست ده و آنان را ذلیل ساز (و آنان را متزلزل و مضطرب ساز)(1)

و درباره حضرت علی علیه السلام روایت شده است که:

هرگز علی علیه السلام در جنگی نبود، مگر آنکه دعا می نمود که «یا کهیعص» (حروف مقطعه قرآن است).(2)

و نیز آورده اند که علی علیه السلام وقتی که در برابر دشمن قرار می گرفت، چنین دعا می فرمود:

بار خدایا، تویی حافظ من و یاری دهنده من و بازدارنده من. خداوندا، به واسطه تو حمله می کنم و می جنگم.(3)

رزمندگان ما نیز در طول جنگ تحمیلی به پیروی از پیشوایان معصوم، پیش از هر عملیات، با توسل به اولیای خدا، از او طلب نصرت و پیروزی می کردند. صحنه هایی که در آن زمان از صفا و پاکی و معنویت جوانان این کشور ایجاد می شد قابل توصیف نیست، چه بسیار بودند کسانی که در آن هنگام، شهادت در راه خدا، بالاترین دعا و خواسته ایشان بود. به هر حال، اکنون نیز سربازان اسلام به همراه فرماندهان خود در هر صبحگاه در پادگان به نیایش می پردازند و پس از ستایش پروردگار، برای علوّ درجات امام و شهدای گران قدر و برای سلامتی و موفقیت مقام معظم رهبری و رزمندگان اسلام دست به دعا برمی دارند.

ص: 88

آنان با این کار، اتصال به قدرت بی پایان الهی را تمرین می کنند و به نقش دعا و نیایش در زندگی انسان پی می برند.

مجتبی علیه السلام، یا مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف و... و گاهی نیز به صورت سرودهای گروهی بود. در حال حاضر - زمان صلح - نیز در پادگان ها، سربازان، هنگام تمرین و آموزش های مختلف و همچنین در موقع جابه جایی، شعارها و سرودهای زیبایی را سر می دهند که افزون بر تقویت روحیه، آنان را در حال و هوای معنوی خاصی قرار می دهد تا برای هرگونه جانفشانی در راه مکتب و عقیده، آماده شوند.

دست می گرفتند. به نظر می رسد که پرچم شیعیان سبز رنگ بوده است، زیرا مأمون پس از بیعت با امام رضا علیه السلام، سپاهیان خود را فرمان داد که لباس سیاه را از تن درآورند و لباس سبز بپوشند و پس از برهم زدن آن بیعت، شعار رسمی عباسیان، بار دیگر سیاه شد.(1)

احساسات جنگجویان را برانگیزند و فکرشان را از مخاطرات احتمالی منحرف کنند. آواز و رجزخوانی در میدان نیز، نوعی موسیقی به شمار می آمده است. عرب های جاهلیت جز طبل، چیزی از موسیقی جنگ نمی دانستند. پس از آنکه در اسلام خلافت به سلطنت تبدیل شد و عرب ها با ایرانیان و رومیان آمیزش یافتند، کم کم خلفای اسلام با موسیقی آشنا شدند و به مأمورین لشکری و کشوری دستور دادند که از موسیقی استفاده کنند. و چه بسا در یک دسته از ارتش، صدها بوق (شیپور) و طبل دیده می شد.(1)

در ارتش ایران نیز از دیرباز، گروه های موزیک فعالیت داشته اند. پس از انقلاب و به ویژه در زمان جنگ، گروه های موزیک ارتش جمهوری اسلامی با نواختن مارش های نظامی و آهنگ های انقلابی، نقش مهمی در برانگیختن روح سلحشوری و پیکار و ایجاد اراده و عزم ملی در سرکوب متجاوزان، ایفا کردند.

از موزیک در مراسم، جشن ها، رژه ها و... در ارتش بسیار استفاده می شود.

امر و نهی های آموزشی راحت می شود. جشن سردوشی، مراسم زیبایی است که در آن فرمانده پادگان، سخنرانی می کند و به سربازان تبریک می گوید و سفارش هایی می کند، سپس نماینده عقیدتی - سیاسی، لوح سوگند نامه را می خواند و سربازان، بندبند آن را با صدای بلند تکرار می کنند، پس از آن، نماینده سربازان قدیمی و سپس نماینده سربازان جدید مطالبی را درباره وفاداری به کشور و اسلام می خوانند. این مراسم که در آغاز با قرائت قرآن شروع می شود و با تکبیرها و صلوات های فراوان ادامه می یابد، با برافراشتن پرچم و موزیک و رژه همراه است و در مجموع برنامه ای جذّاب و دیدنی را فراهم می آورد.

می شوند. به هر حال، این تشریفات بنابر مصالحی باید انجام شود.

در جنگ تحمیلی، سربازان امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف نیز با نماز و ارتباط با خدا، مأنوس بودند و در جای جای جبهه ها و سنگرها، صدای نماز و راز و نیاز با خدا بلند بود. حتی در سرزمین دشمن بعثی و آن هنگام که عزیزان ما در چنگال دژخیمان عراقی، اسیر بودند، نماز بود که قلب آنان را آرام می کرد و بر ادامه راه مصمّم می ساخت؛ هر چند که دشمن کافر نخواهد و مانع شود. یکی از اسیران می گوید:

«آن روز با صدای ناله و «یااللّه » یکی از بچه ها از خواب پریدم و با صحنه دردناکی مواجه شدم. نگهبان عراقی از لای میله های پنجره دست یکی از بچه ها را محکم گرفته بود و با آجر به پشت دست های او می کوبید. وقتی علت را جویا شدم، فهمیدم که به دلیل نبودن خاک در آسایشگاه، او دست هایش را از پنجره بیرون برده تا با گرد و خاک لبه بیرونی پنجره تیمم کند. ولی در همین لحظه نگهبان عراقی سر می رسد و آن صحنه دردناک، شکل می گیرد».(1)

بحمداللّه، هم اکنون نیز، نماز یکی از برنامه های انسان سازی است که در ارتش بر پا می شود و اگر در کنار کمیّت، به کیفیت کار هم توجه شود، می تواند اثرهای مثبتی در روحیه، اخلاق و روش زندگی سربازان و دیگر نظامیان بگذارد. فراهم کردن وسایل طهارت، وضو، غسل و محیطی تمیز و پاکیزه برای نماز گزاران، تشویق افراد نمازخوان و از بین بردن زمینه های گناه و فساد، از کارهایی است که می توانیم برای پرثمر کردن امر نماز به عمل آوریم. در این میان نقش فرماندهان، بسیار اساسی است و اگر مقیّد به نماز باشند، دیگران نیز به این کار تشویق می شوند. در

ص: 95

تاریخ اسلام نوشته اند که در زمان خلیفه دوم، مردم سعدبن وقاص را به این دلیل که نماز را نیکو نمی خوانده و به آن توجه لازم را نداشته است استیضاح و از فرماندهی سپاه عزل کردند. و این نشان از اهمیت نماز در فرماندهی دارد.(1)

ص: 96

باشد یا خدای ناکرده بعضی از صفات ناپسند مانند تکبّر و کج سلیقگی داشته و نسبت به مسایل مردم بی اعتنا باشد، موجب بی رغبتی اهالی کوی سازمانی برای حضور در مسجد می شود ؛ مثلاً نظم یکی از محوری ترین مسایل ارتش است و امام جماعت باید به موقع در مسجد حاضر شود و نمازها را در اول وقت به جا آورد و سهل انگاری در این امر، بسیار ناپسند است.

2. بدیهی است که سخنرانی های شیوا، پرمحتوا و متناسب، تأثیر به سزایی در رشد فرهنگ دینی شنوندگان باقی می گذارد، بنابراین بر روحانیون محترم است که شرایط زمان، مکان و مخاطب را با دقت در نظر بگیرند و از بیان مطالبی که برای قشر نظامی مفید نیست، خودداری کنند.

3. هر چند تلاش های زیادی برای احداث و یا تکمیل مساجد مجتمع های سازمانی ارتش صورت گرفته است، گاهی با یک باور غلط، عده ای از اهالی گمان می کنند این گونه امور، مربوط به سازمان ارتش است و بودجه ساختمان مسجد را نیز خود ارتش باید بپردازد و از آنجا که بودجه کافی برای انجام این کارها در اختیار مسئولین نیست، مشاهده می شود که مسجد از نظر شکل ظاهری، گرمایش، سرمایش و... کمبودهایی دارد و مردم، به ویژه نسل جوان که زیباپسندند، علاقه ای به حاضر شدن در آن مکان مقدس پیدا نمی کنند. جا دارد روحانیان محترم و متصدیان امور، ساکنین را درباره اهدای کمک به مسجد توجیه کنند و همچنین سعی کنند تا بودجه لازم را از مبادی مربوط جذب کنند.

4. حاضر نشدن کارکنان عقیدتی - سیاسی در نماز جماعت ممکن است سبب شود که مردم تصور کنند آنان رییس خود را قبول ندارند، در نتیجه دیگران نیز تمایل خود را برای شرکت در نماز از دست بدهند.

ص: 99

5. به دلیل آنکه ممکن است در نماز جماعت و یا مراسم دیگر فرماندهان یا افراد مافوق حضور داشته باشند، احتمال دارد بعضی از کارکنان برای تظاهر یا خودنمایی به مسجد بروند، به همین دلیل عده بیشتری از کارکنان از ترس اینکه مبادا چنین نسبتی هم به آن ها داده شود، از وارد شدن به مسجد خودداری می کنند که شایسته است این ذهنیت از روح و فکر آنان زدوده شود و برای حضور در جمع دیگر مؤمنان به شکل های مختلف تشویق شوند.

بزرگ است.(1)

و لقمان به فرزندش فرمود:

فرزندم! هیچ کس را به سبب کهنه بودن جامه اش حقیر مشمار، زیرا که پروردگار تو و او یکی است.(2)

همسران زنانی که در مراسم یا کلاس های زینبیه شرکت می کنند، درجه ها و رتبه های نظامی متفاوتی دارند، بعضی از آن ها افسران عالی رتبه و بعضی افسران کم سابقه یا درجه دارانند و این امر، نباید در احترام به آنان، به اندازه ای تأثیر بگذارد که افراد پایین تر احساس حقارت و پوچی کنند، زیرا در این صورت واکنش های تندی رخ می دهد که چه بسا باعث تعطیلی زینبیه یا بی اثر شدن فعالیت های آن شود.

آن مکان هاست و متأسفانه به دلیل در نظر نگرفتن بودجه کافی یا دلایل دیگر، هر سال امکانات موجود هم فرسوده تر می شود. شایسته است مسئولین محترم ارتش و کشور برای رفاه خانواده های نظامیان عزیز بیش از پیش، دلسوزانه برنامه ریزی و برای پایان دادن به این مشکلات و ناراحتی ها اقدام کنند.

بدیهی است که هر چه دل مشغولی و نگرانی ارتشیان ما نسبت به وضعیت خانواده شان کمتر باشد، در انجام وظیفه و به ویژه در هنگام نبرد با دشمن، بهتر می توانند نقش خود را ایفا کنند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر می فرماید:

باید برگزیده ترین سران سپاه تو کسی باشد که در بخشش به افراد سپاه، کوتاهی نورزد و به آنان یاری رساند و از مال خویش چندان بهره مندشان سازد که خود و خانواده شان را اداره نمایند تا یکدل و یک رأی، روی به جنگ با دشمن آورند.(1)

البته مقدار اثرگذاری هر روحانی، به عوامل مختلفی مانند علم، اخلاق، سابقه و مهارت اجتماعی وی بستگی دارد، گرچه آمادگی و مهیّا بودن زمینه فعالیت را نیز نباید از نظر دور داشت. نکاتی که درباره عملکرد عالمان و روحانیان منازل سازمانی ارتش می توان بیان کرد، عبارتند از:

آنان باید توجه داشته باشند که در محیطی خدمت می کنند که سالیان سال، زیر نظر مستقیم رژیم سابق بوده و در آنجا طرح های اسلام زدایی و بدبین کردن مردم نسبت به روحانیت و ترویج فرهنگ غربی به شدت اجرا می شده است. بنابراین، روحانی باید با اخلاص، نیّت پاک و عملکرد مناسب، ذهنیّت های برجای مانده از آن دوران را پاک کند. و در میان همسایگان نظامی، با حفظ شئون روحانیت، خود را یکی از آنان بداند.

در ناهنجاری های اجتماعی و خلاف ها و بی حجابی ها و مسایلی از این نوع، نباید به دلیل نظامی بودن محیط، پا از خط مشی کلی مملکت فراتر گذاشت و با شدت عمل رفتار کرد. زیرا در این صورت این مسایل به گونه بدتری در خارج از منازل سازمانی، بروز می کند بلکه با رفتاری پدرانه و با محبت و برنامه ریزی فرهنگی راه کارهای مناسب، شناخته و براساس آن اقدام شود. امام صادق علیه السلام می فرماید:

هر که در کارهای خود ملایمت داشته باشد، به آنچه از مردم می خواهد دست یابد.(1)

می شوند و بقیه خدمت خود را در آنجا می گذرانند، ولی در بیشتر پادگان های ارتش، بخش گردان آموزشی وجود دارد که تعداد محدودی سرباز را در آن آموزش می دهند.

عقیدتی - سیاسی پادگان در بسیاری موارد می تواند مؤثر باشد. عقیدتی - سیاسی رسالتی بس بزرگ بر دوش دارد و جای هیچ گونه عذر و بهانه ای نیست. جوانانی که آوردن آن ها به مساجد، نیازمند صرف بودجه، برنامه ریزی و... است، در اینجا با یک سوت فرمانده در اختیار متصدیان امر تعلیم و تربیت قرار می گیرند. روح خداجویی در جوان موج می زند و تشنه معنویت و اخلاق است. امام صادق علیه السلام به یکی از یارانشان فرمود:

بر تو باد - در تبلیغ دین - به جوانان؛ زیرا این گروه در پذیرش هر نوع خوبی شتاب بیشتری نشان می دهند.(1)

جوان تاکنون محیط نظامی، لباس فرم، تفنگ و مقررات خشک ارتش را تجربه نکرده است. اضطراب و دلهره در آغاز خدمت سربازی بر او سایه افکنده است. از پدر، مادر و بستگان، جدا و مسئولیت های جدید به او واگذار شده است. نگهبانی، نظافت، تمرین رژه، تنبیه های متعدد؛ و سرانجام کارهای مختلف خسته اش کرده، دلش برای نزدیکانش تنگ شده، گاهی به فرار از خدمت می اندیشد و وضعیت را سبک و سنگین می کند. در اینجا همه اش تکلیف است. وظیفه است، فقط از او می خواهند ؛ او به دنبال تکیه گاه، همدل، رفیق و انسانی مهربان می گردد که درکش کند. در این وضع و حال، اگر روحانی عقیدتی - سیاسی بتواند با این جوان ارتباط برقرار کند به او آرامش دهد و او را به آینده

ص: 104

مطمئن کند، مؤثرترین قدم را در جذب و تربیت وی برداشته است، در این ایّام که جوان حال و هوای ویژه ای دارد، رقیق القلب، دل شکسته و نازک دل است، در جلسات دعا و هنگام ذکر توسل به شدّت واکنش نشان می دهد و اشک می ریزد. اینها زمینه های بسیار خوبی است که باید هنرمندانه از آن برای سوق جوان به سوی صلاح و هدایت استفاده کرد.

بخش آموزش عقیدتی، شامل کتاب های احکام و اخلاق در دوره آموزشی و کتاب عقاید در طول خدمت است. هرچند برنامه ها و کتاب ها پیوسته تغییر می کنند؛ با این حال، تأثیر بسیار خوبی در ارتقای دانش دینی سربازان دارند.

از مشکلات کلاس های عقیدتی، ناهماهنگی فرماندهان با عقیدتی - سیاسی در اعزام به موقع سربازان به کلاس هاست و از آن بالاتر این که معمولاً سربازانی که وارد کلاس می شوند به دلیل کارهایی که به آن ها محول شده و نگهبانی شب قبل، بسیار خسته و خواب آلوده اند و این مسئله به شدت از کارایی کلاس ها می کاهد. برای افزایش کارآیی این گونه از کلاس ها، لازم است بین مسوولین عقیدتی - سیاسی و فرماندهان همآهنگی هایی از قبل صورت گیرد.

ص: 105

نشناخته و پروانه وار گرد شمع ولایت پرواز کردند و در آتش عشق محبوب، جاودانه شدند. چگونه می توان حالت آن رزمنده عزیزی که در آخرین لحظه های حیات، باز هم به عشق بازی با محبوب خود مشغول است، ترسیم کرد، و آن گاه که شهید استوار دوم جهانگیر مهدی زاده وصیت نامه اش را می نویسد به چه می اندیشد. او نوشته است: «این نامه را در سنگر نوشتم، به دست هر برادری رسید برای امام خمینی برساند... ای نور خدا، ای فرمانده کل قوا، ای امید بیچارگان... یک گلوله خورده ام و هنوز بدنم استقامت گلوله دارد... خون از بدنم... بازویم سوراخ شده... ای امام، جان مرا بپذیر. کاش چند جان داشتم برای تو می دادم. ای برادر، به مردم بگو مبادا دست از یاری امام امت بردارند. این خون مهدی زاده، درجه دار ارتش است که برای خدا در ارتش اسلام ریخته شد... این است فقط وصیت من».

به راستی کدام انگیزه می تواند درجه داران و افسرانی را که سال های سال برای آن رژیم تربیت شدند، آن چنان متحول سازد که برای حکومت اسلام و اعتلای دین خدا، بدون کوچک ترین چشمداشت مادی، جان خویش را نثار کنند؟! طوبی لهم.(1)

انتخاب کرد. در سال 1333 موفق به گرفتن لیسانس از دانشکده افسری شد و با درجه ستوان دومی در نیروی زمینی ارتش در لشکر92 اهواز به خدمت مشغول شد.

از سال 1339 تا 1343 دوره پرسنل نظامی و سپس دوره عالی آجودانی را در امریکا گذراند. وی از بنیان گذاران رسته آجودانی در ایران است. در سال 1341 دوره مقدماتی و در سال 1343 دوره عالی آجودانی را پایه گذاری کرد. وی از سال 1351، تا اواسط سال 1353 ش با درجه سرهنگ دومی به همراه گروهی از افسران ایرانی در مقام ناظر صلح سازمان ملل بر آتش بس ویتنام، به آن کشور اعزام شد و در کنار نمایندگان دیگر از کشورهای اندونزی، لهستان و مجارستان، فرمانده ایرانی مقیم یکی از ایالات ویتنام شد و مأموریتش را انجام داد.

شهید فلاحی پس از بازگشت از ویتنام، در همان دانشکده فرماندهی و ستاد به تدریس ادامه داد تا آنکه در 12 مهر 1357 به درجه سرتیپی ارتقا یافت و در همان تاریخ به شیراز منتقل و در معاونت فرماندهی مرکز پیاده شیراز مشغول به کار شد. بر اثر مجاهدت های او، شیراز تنها شهری بود که در اوج مبارزات انقلابی مردم بر ضد شاه، حکومت نظامی آن لغو شد و نیروهای ارتش از خیابان ها خارج شدند و مسئولیت آن به شهربانی واگذار شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سرتیپ فلاحی بازنشسته شد، ولی طولی نکشید که پس از موافقت شورای عالی انقلاب اسلامی با حکمی از سوی سرلشکر قرنی، رییس ستاد مشترک به خدمت بازگشت و به فرماندهی نیروی زمینی منصوب شد. تیمسار فلاحی چه در زمان فرماندهی نیروی زمینی و چه پس از آن، برای بنیان گذاری و سازمان دهی

ص: 108

ارتش بر پایه هماهنگی با آرمان های مذهبی، مردمی و ملی، تلاش فراوان کرد. با شروع جنگ عراق بر ضد ایران، سرلشکر فلاحی، همواره در جنوب و یا غرب کشور حضور داشت و از نزدیک ناظر طرح های مختلف عملیاتی و لجستیکی بود و در بازگشت، پس از ارائه گزارش مستقیم به امام خمینی رحمه الله، بار دیگر به مناطق عملیاتی باز می گشت. پس از عزل بنی صدر از مقام فرماندهی کل قوا، رهبر کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی رحمه الله در حکمی اختیارات فرماندهی کل قوا را به سرلشکر فلاحی واگذار کرد.(1)

تیمسار فلاحی با زحمات شبانه روزی، سرانجام موفق شد، زیر بنای ارتش مردمی را پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایه گذاری کند.(2)

سرانجام تیمسار سرلشکر ولی اللّه فلاحی و همراهانش نامجو، فکوری، کلاهدوز و جهان آرا در روز هفتم مهرماه 1360 در حالی که سوار بر هواپیمای 130 Cارتش بودند در حوالی کهریزک، سقوط کردند و به دیدار معبود شتافتند.(3)

مادر شهید فلاحی می گفت: «یک شب، زمانی که ولی اللّه یک ماهه بود، خواب دیدم که در کنار رودخانه ای که نزدیک منزلمان است نشسته ام و قنداق فرزندم هم در بغلم است. یکباره دیدم این نوزاد به صورت کبوتری سفید درآمد و از آغوش من به آسمان و دوردست ها پرواز کرد و من در حالی که فریاد می زدم، او اوج می گرفت و به پروازش ادامه می داد. به خاطر این خواب، یک عمر نگران بودم و سرانجام پس از 50 سال، پرواز او به حقیقت پیوست».(4)

ص: 109

به خاک دشمن حمله می برد و بدون شک او با انجام 400 پرواز برون مرزی بر فراز خاک دشمن و 1724 ساعت پروازهای مختلف در خاک میهن اسلامی، یکی از قهرمانان جنگ به شمار می آید که چندین بار تا مرز شهادت پیش رفت و سرانجام در تاریخ 15/10/73 بر اثر سانحه هوایی، به همراه فرمانده فقید نیروی هوایی سر لشکر شهید منصور ستاری و چند تن دیگر از همرزمانش به آرزوی دیرینه اش رسید و به لقای معبود شتافت.

شهید اردستانی به هنگام شهادت 46 سال سن داشت و از وی دو پسر و دو دختر به یادگار مانده است. روحش شاد و یادش گرامی باد.(1)

ص: 111

شرارت اشرار و اخلال (اختلال) مفسدین خاتمه دهیم.

3. افراد ارتش موظفند در داخل ارتش، حفظ نظم و سلسله مراتب و ضوابط را بکنند. توجه ننمودن به این مسایل موجب ضعف ارتش اسلامی می شود و نظام را از هم می پاشد. سربازان و درجه داران و افسران موظفند سلسله مراتب را حفظ و مراعات کنند. چنانچه رؤسای فوق موظفند با ارتش به طور محبت و برادری رفتار نمایند و از دیکتاتوری که در رژیم طاغوت بود اجتناب نمایند. ارتش اسلامی باید با حفظ سلسله مراتب و نظام صحیح اسلامی و اطاعت کامل زیر دست از مافوق و رعایت کامل مافوق از زیر دست اداره شود. تخلّف از این امر، ضد انقلاب است و مورد مؤاخذه خواهد بود.

4. افراد خارج از ارتش حق ندارند در امر ارتش دخالت کنند و ارتشی را در داخل ارتش یا خارج بدون مجوّز دستگیر کنند. اگر شکایتی دارند یا اطلاع از مجرمیت کسی دارند، روی موازین شرعی و قانونی رسیدگی خواهد شد. دخالت بی جا در داخل ارتش موجب ضعف آنان می شود و مخالف انقلاب اسلامی است.

5. این قشر از ارتش که در خدمت اسلام و ملت هستند و وفاداری خود را از جمهوری اسلامی اعلام نموده اند، اگر خدای ناخواسته در رژیم طاغوتی خلاف و گناه صغیره کرده اند، با برگشت به سوی خدای تعالی و جمهوری اسلامی، مورد عفو خداوند رحمان و عفو ملت شریفند و این جانب نیز آنان را عفو کردم. امید است آنان با دلگرمی و اعتماد به خدا و ملت شریف به خدمت خود صادقانه ادامه دهند و با قدرت در پادگان های خود مستقر شوند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمانان و هدایت جوانان فریب خورده ای را که می خواهند در صفوف مسلمان ها تفرقه بیندازند خواستارم و هشیاری ملت را در مقابل توطئه های غیر اسلامی امیدوار.

والسلام علیکم و رحمة اللّه

روح اللّه الموسوی الخمینی(1)

ص: 113

ارتشی که در طول مدت شاهنشاهی گرفتار بوده است به دست یا مستشارهای خارجی و یا - فرماندهان داخلی - که از آن ها کمتر نبودند - و آن چیزی که مطرح نبوده است در آنجا، مسایل سیاسی - اسلامی و مسایل ایدئولوژی اسلامی... ارتش را نمی گذاشتند که حتی مسایل عادی خودش را یاد بگیرد... اخلاق اسلامی را باید برای آن ها بگویید و بحمداللّه آن ها برای پذیرایی الان مهیا هستند - امروز که ارتش بحمداللّه اسلامی است... احتیاج دارد به اینکه مسایل را، مسایل اسلامی را، مسایل سیاسی - اسلامی را، به آن ها گفته بشود، تربیت بشوند آن ها.(1)

ارتش فرموده اند:

باید از تجهیزات و جنگنده ها و دیگر وسایل موجود - حتی یک تفنگ معمولی - نگهداری کنیم. تفریط و اسراف در سرمایه های ارتش ممنوع و حرام شرعی است.

ایشان درباره به کارگیری افراد شایسته می فرماید:

شما حق ندارید، عناصر کارآمد را معطل بگذارید. کار شایسته و خوب باید از انسان های کارآمد دریافت بشود.(1)

مقام معظم رهبری درباره آموزش عقیدتی - سیاسی فرمود:

... ارتش جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ویژگی های سازمانی و نیز دستاوردهای سال های طولانی دفاع مقدس از زمینه ممتازی برای فعالیت های عقیدتی - سیاسی برخوردار است. لازم است که این امکانات به نیکوترین وجهی شناخته و از آن بهره گیری شود. در این مورد اگر چه آموزش معارف دینی حایز اهمیت است، لیکن پرورش اخلاقی و معنوی که از طریق مواعظ حسنه و منش و رفتار نیکو به دست می آید، احیانا دارای اهمیت بیشتری از آموزش های دینی است.(2)

ص: 116

به کدامین صفت امروز، به میدان شده اید

که قضا و قدر آمد به تماشای شما

شعله در خصم نهادید و ستایش شنوید

راز موسی است مگر در ید بیضای شما

آنکه خوبان همه سر در قدمش می بازند

بوسه زد، بوسه به بازوی توانای شما

و آنکه سوگند خورم جز به سر او نخورم

می کشد دست عنایت به سراپای شما

این شجاعت ز که دارید که در می شکند

لشکر خصم ز تکبیر دلارای شما

وین صلابت ز که دارید که در می فکند

لرزه بر کاخ ستم، تندر آوای شما

وقت آن است، کله گوشه ز خورشید برید

زین صلابت که عیان است ز سیمای شما

در جهان فتنه بسی بود و بسی خواهد بود

فتنه زین ملک بر افتاد به ایمای شما

حمید سبزواری

بر شما ای مرزبانان وطن از ما سلام

بر شما ای حامیان ملت ایران درود

بر شما ای رزمجویان سرافراز بزرگ

از همه ملت ز هر استان و شهرستان درود

بر هوا نیروز و نیروی هوایی سربه سر

بر پدافند و همه فخرآفرین مردان درود

ای عقابان همایی بال ایران مرحبا

مرحبا ای تیز تک مردان جاویدان درود

بر تو ای بال همایت پرچم فخر و شرف

برتو ای سرباز دین ای برترین انسان درود

تا دعای خیر رهبر هست پشتیبان ترا

می سزد گر بشنوی از خالق سبحان درود

از زن و مرد و جوان و پیر ایران سربه سر

بر خمینی آن زعیم خوب تر از جان درود

تا بداری پاس قدرش را چون مردانی بزرگ

بر مقام رهبری بی حد و بی پایان درود

محمد علی مردانی

از باده طهور نبوت گرفته جام

مست از می محبت ساقی کوثریم

در حفظ انقلاب چو جنگ آوران بدر

آماده جهاد به فرمان رهبریم

از ارتش و بسیج و پدافند و پاسدار

در رزم با منافق و صدام کافریم

ما را ز بی شماری دشمن هراس نیست

هر چند در محاربه ای نابرابریم

با ناخدای کشتی قرآن به رغم غیر

در بحر بی کران تولاّ شناوریم

جان باختن به راه هدف، آرزوی ماست

چون پیروان زاده زهرای اطهریم

یک دست ما به مصحف و دست دگر سلاح

سرباز دین و حامی اسلام و کشوریم

در آسمان و خشکی و دریا به جان خصم

تیر شهاب و آتش و سوزان اخگریم

بهر فنای لشکر شیطان به بحر و برّ

توفنده همچو موج و خروشان چو تندریم

مهدی امام عصر و زمان است یار ما

با لطف او هماره بر اعدا مظفریم

مردانی از سروش شنیدم که می سرود

ما فاتحان جبهه اللّه اکبریم

محمد علی مردانی

ص: 120

شوند، چراکه شایسته این تنهایی با شکوه و بزرگ، این یگانه بودن و اسوه بودن، هستند.»(1)

و این داستان بسیاری از عزیزان ارتشی است، چه بسا دلیرمردان ملائک روانی که در عین گمنامی در عرصه صلح و جنگ، نعمت و شدّت، سختی و آسانی و در دگرگونی های زمانه، بر سوگند وفاداری به حق و حقیقت و پاسداری از میهن، ثابت قدم و استوار ایستادند و از هیاهوی دیو صفتان و پلیدان تاریخ نهراسیدند، تا پای جان، عاشقانه ره رستگاری را پیمودند و به نظرگاه محبوب رسیدند، «درود بر آنان».

گوشه ای از لطف یاران

«خاطره، یادآور وقایع و حوادثی است که در حافظه تاریخ پایدار مانده است، حوادث مهم، هر چند که زمان بسیار از آن بگذرد، هیچ گاه فراموش نخواهند شد. این رویدادها، نمایانگر زندگی گذشته و تجربیات گران قدر آن، چراغ راه مردان و زنانی است که در مسیر پر نشیب و فراز زمان گام برمی دارند.

کشورمان، در گذشته ای نه چندان دور، شاهد تجاوز کشوری بود که با پشتوانه تمام قابیلیان زمان، قصد داشت تا به یکباره هویت بازیافته اسلامی مان را به تاراج برد. نهال نوپای انقلاب اسلامی، خارچشم زورمداران تاریخ بود و این رنگ همیشه سبز نشان از رادمردی داشت که آمدنش فروریختن طاق کسری را به همراه آورد.

یادآوری آن روزهای ایثار و فداکاری، اقتدا به مردانی است که یک تنه، هزار مرد شدند و حسین وار به جنوب و غرب کشورمان گام نهادند

ص: 122

تا مجد و عظمت دین محمد صلی الله علیه و آله پابرجا بماند. در آن سال ها، کوه های سربه فلک کشیده غرب و دشت های تفتیده جنوب، شاهد به خون نشستن بسیاری از یاران خمینی بزرگ رحمه الله بود. و این فقط گوشه و جلوه ای از روح بلند و همت والایشان را آشکار ساخت، چه آنان، چنان عزم خود را در اعتلای دین خود، جزم کرده و بر دست یابی به قله های بزرگی و شرف همت گمارده بودند، که از پای افتادن برخی از همرزمان، کاستی در ادامه راه را سبب نگشته و پس از آن نیز همچنان نظاره گر طریق و آماده پیکارند».(1)

ص: 123

منافع ملّی است و در این باره، جا دارد که برنامه سازان عزیز با تبیین اوضاع آشفته جهانی، جایگاه ارتش و نیازمندی کشور به آن را شرح دهند و با تحلیل های ساده و روشن، زیان های غفلت از تقویت نیروی دفاعی را بر همگان آشکار کنند. در این رابطه ما نیز مواردی را بیان می کنیم.

1. با نگرشی کوتاه به بودجه ها و برنامه های پژوهشی و تجهیزات نظامی و شمار هواپیماها و تانک ها و فن آوری پیشرفته در جهان استکبار، پی خواهیم برد که اگر ارتش ما، تنها بر ادوات جنگی و قدرت مادی تکیه کند، کاری از پیش نخواهد برد. از این رو، ضرورت دارد با ایجاد انگیزه های دینی و افزایش مایه های معنوی و اخلاقی، همان گونه که در هشت سال دفاع مقدس عمل کردیم، ارتش را رنگ و بوی خدایی ببخشیم و به حزب اللّه تبدیل کنیم که خداوند می فرماید:

آگاه باشید که حزب خدا رستگاران عالمند»(1) و «تنها حزب خدا غالب و پیروز خواهند بود.(2)

به دلیل این ویژگی است که باید بیش از پیش در برنامه ها بر جنبه مکتبی و الهی ارتش تکیه و بر راه های رسیدن به یک ارتش مکتبی و ارزشی، تأکید کنیم.

2. در دنیای امروز، تبلیغات، نقش مهمی را در بعد نظامی ایفا می کند. کشورهای قدرتمند، با نمایش هواپیماها و ادوات جنگی و آمار و ارقام بالا، سعی دارند ملت های دیگر را بترسانند و راه را برای نفوذ سیاسی و اقتصادی خود باز کنند. بسیار شایسته است که ما نیز با استفاده از این

ص: 125

سلاح، قدرت نظامی، وحدت، ایمان، ایثار و آمادگی روحی و معنوی نیروهای مسلح را به تصویر کشیم و با ساخت فیلم های دفاع مقدس و نشان دادن قدرت و صلابت ارتش قهرمان، افزون بر تقویت روحیه ملت، دشمنان را از هرگونه خیال شیطانی در تجاوز به این آب و خاک، منصرف کنیم.

3. هر جمع انسانی برای نیل به اهداف خود، به الگو و اسوه نیاز دارد.

بدیهی است که آحاد یک ملت با نگاه به کسانی که گوی سبقت را در کسب خوبی ها و فضیلت ها از دیگران ربوده اند، می تواند به وحدت، رشد و تعالی برسد و در راه رسیدن به هدف های متعالی با سرعت بیشتری گام بردارد.

بر این اساس، تهیه برنامه هایی از زندگی پیش کسوتان، فرماندهان، شهیدان، جانبازان و افراد شاخص نیروهای مسلح و به نمایش درآوردن رمز برتری و شرح زندگی آنان به صورت داستان و فیلم، از نظر فرهنگی، کار بسیار مهمّی است و حتی می توان پارا از این هم فراتر گذاشت و از نمونه های صدر اسلام با طرح های نو و سوژه های جالب، الگوهای رفتاری متعددی به نظامیان و افراد دیگر ارائه کرد.

4. در دوران جنگ تحمیلی، بخش بزرگی از برنامه های صدا و سیما، به جنگ و بازتاب تحولات آن مربوط بود و از ارتش، سپاه و بسیج، فیلم ها، سرودها و مصاحبه های زیادی پخش می شد ولی پس از جنگ، همه چیز فراموش شده است و به جز برنامه های مقطعی و گذرا، برنامه ای به بینندگان ارائه نمی شود و این در حالی است که هم اکنون در مرزهای میهن اسلامی در شرایط سخت آب و هوایی، در میان زمین های وسیعی که مین گذاری شده اند، در کوه ها، دشت ها و آب ها فرزندان این

ص: 126

امت حضور دارند و شاید در بعضی موارد در شرایطی دشوارتر از شرایط جنگ به سر می برند. بنابراین خوب است که دوربین صدا و سیما را به آن مکان ها برده تا مردم از فداکاری ها و ایثارگری های نظامیان ما که با تحمل دوری از خانواده همراه است، آگاه شوند.

انسجام ملی را به ارمغان خواهد آورد.

4. با توجه به دلاوری های ارتش و دیگر نیروهای مسلح در هشت سال دفاع مقدس و خلق صحنه های بدیع و واقعی، که شاید در هیچ جای جهان نظایر آن اتفاق نیفتاده باشد، جا دارد این رسانه ملی، فیلم هایی به صورت انیمیشن برای کودکان تهیه کند. این کار افزون بر این که کاری ماندگار و قابل تحسین است، می تواند فرهنگ جبهه و جنگ و هشت سال دفاع مقدس را زنده کند.

12. پس از بنی صدر چه کسی از طرف امام فرماندهی کل قوا را بر عهده گرفت؟ سرلشکر فلاحی

13. جمله «ارتش جمهوری اسلامی، کلمه طیبه است» از کیست؟ مقام معظم رهبری

14. دو نفر از فرماندهان شهید ارتش را نام ببرید؟ سرلشکر شهید ولی اللّه فلاحی و سرلشکر شهید مصطفی اردستانی

2. هدف های تشکیل ارتش، در حکومت دینی چیست؟

3. آیا محدوده کار ارتش و به اصطلاح منطقه نظامی آن، فقط به مرزهای کشور مربوط می شود یا آن سوی مرزها را هم در بر می گیرد؟

4. جایگاه ولی فقیه را در سلسله مراتب ارتش بیان فرمایید؟

5. برای بالابردن توان دفاعی و رزمی ارتش چه کارهایی می توان انجام داد؟

6. نقش ارتش جمهوری اسلامی در دفاع هشت ساله را چگونه ارزیابی می کنید؟

7. آیا ادغام نیروهای مسلح، در راستای مصالح کشور است؟

8. نظر شما درباره ورود فن آوری و کسب دانش نظامی از خارج چیست؟

9. تعامل ارتش جمهوری اسلامی و ارتش های کشورهای منطقه را چگونه می بینید؟

10. نقش ارتش را در صدور انقلاب، چگونه ارزیابی می کنید؟

11. رابطه ارتش با سپاه را در جنگ تحمیلی و پس از آن بیان فرمایید.

12. نقش ارتش در دوران سازندگی چیست؟

ص: 130

8. ارتش جمهوری اسلامی ایران (جزوه)، سازمان حفظ آثار وارزش های دفاع مقدس، به مناسبت هفته دفاع مقدس (تجاوز عراق و نتیجه جنگ)

9. اشراق، محمد کریم؛ تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، تهران، دفتر نشرفرهنگ اسلامی، 1368، چاپ چهارم.

10. برژینسکی، اسرار سقوط شاه، حمید احمدی، جامی، 1362.

11. بهشتی، محمد؛ فرهنگ صبا، چاپ مرکز خدمات فرهنگی، انتشارات صبا،1378، چاپ پنجم.

12. پور امینی، محمد امین؛ از جهاد تا شهادت، دفتر انتشارات اسلامی، 1365.

13. تافلر، الوین و هایدی؛ جنگ و ضد جنگ، برگردان: شهین دخت خوارزمی،نشر سیمرغ، 1372، چاپ اول.

14. ترجمه محمد دشتی، چاپ افق، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر قم، چاپ اول، 1379.

15. ترجمه محمد مهدی فولادوند، صائب، 1380، چاپ اول.

16. ترجمه و شرح حاج میرزا حبیب اللّه خویی، انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف قم، چاپ اول، 1372.

17. جمشیدی، فرهاد؛ و گروه نویسندگان، ریشه های تهاجم (علل و زمینه های شروع جنگ)، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1378، چاپ اول.

18. حرعاملی، محمد بن الحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعة، تحقیق: عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

19. حسینیان، احمد؛ امیر خستگی ناپذیر، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380، چاپ اول.

ص: 132

20. حسینی، سید یعقوب و جوادی پور، محمد، ارتش جمهوری اسلامی ایران درهشت سال دفاع مقدس، سازمان عقیدتی - سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373.

21. حسینی شیرازی، سید محمد، توضیح نهج البلاغه، تهران، دارتراث الشیعه.

22. درس هایی از نظام دفاعی اسلام، تهران، عقیدتی - سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1363.

23. دشتی، محمد، امام علی علیه السلام و امور نظامی، قم، مؤسسه فرهنگی -تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام، 1379، چاپ اول.

24. دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377، چاپ دوم.

25. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،افست، 1328.

26. رفیع، جلال، همراه انقلاب، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1364، چاپ اول.

27. زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، برگردان: علی جواهر الکلام، تهران،مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1373، چاپ هشتم.

28. ساریخانی، عادل، جاسوسی و خیانت به کشور، قم، مرکز انتشارات دفترتبلیغات اسلامی، 1378، چاپ اول.

29. سبحانی، جعفر، فروغ ولایت (تاریخ تحلیلی زندگانی امیرالمؤمنین علی علیه السلام )،قم، انتشارات صحیفه، 1376، چاپ پنجم.

30. شریف پور، رضا، مسجد و انقلاب اسلامی، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380، چاپ اول.

ص: 133

31. شورای شعر کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، از رزم، از پرواز(مجموعه شعر دفاع مقدس)، کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه و 36 هزار شهیداستان تهران، 1377، چاپ اول.

32. شیخیان، علی (و دیگران)، نیروهای مسلح در وصیت نامه امام خمینی رحمه الله، مرکز تحقیقات اسلامی - نمایندگی ولی فقیه در سپاه، 1377، چاپ اول.

33. صبر و ظفر، مؤسسه اطلاعات (ایران چاپ)، معاونت تبلیغات و روابط عمومی ارتش، 1370، چاپ اول.

34. صحیفه امام (مجموعه آثار امام خمینی رحمه الله )، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله، 1378، چاپ اول.

35. صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی رحمه الله )، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1361.

36. صداقت، علی اکبر، جنگ و ارتش در اسلام، نشر روح.

37. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، برگردان: سید محمد باقرموسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363.

38. قادری، سید نعمت اللّه، پایگاه ارتش مکتبی، تنظیم و مقدمه احمد صادقی اردستانی، 1361.

39. قربانی، محمد علی، پیشانی و عشق، معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری کمیته انتشارات کنگره بزرگداشت سرداران شهید استان تهران، 1376، چاپ اول.

40. قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف از ولایت تا ظهور، دکترحسین فریدونی، چاپ اکباتان، 1376، چاپ اول.

41. کلینی، یعقوب، الفروع من الکافی، بیروت، دارصحب دارالتعارف،

ص: 134

1401 ق،چاپ سوم.

42. کودتای نوژه، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، 1368، چاپ دوم.

43. گروه پژوهش و نگارش انتشارات سازمان عقیدتی - سیاسی ارتش، اعجوبه قرن، سازمان عقیدتی - سیاسی ارتش، 1378، چاپ دوم.

44. ماهوتی، مهری، مروارید گمشده، کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه و36 هزار شهید استان تهران - کمیته انتشارات، 1376، چاپ اول.

45. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، حمیدرضا شیخی، مؤسسه فرهنگی دارالحدیث، 1379، چاپ دوم.

46. مردانی، محمد علی، صلای عاشقان، مرکز سپاه، معاونت انتشارات مرکزفرهنگی سپاه، مدیریت امور کتاب، 1376، چاپ اول.

47. معادیخواه، عبدالمجید، خورشید بی غروب نهج البلاغه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373، چاپ اول.

48. ---------------------------------، فرهنگ آفتاب (فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج البلاغه)، نشر ذره، 1372، چاپ اول.

49. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1375،چاپ نهم.

50. مغنیّه، محمد جواد، فی ظلال نهج البلاغه محاولة لفهم جدید، بیروت، دارالعلم للملایین، 1979 م، چاپ سوم.

51. موسوی، سید علی، کودتا و ضد کودتا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1360.

52. میر سعید، سید حکمت (و دیگران)، پرواز تا بی نهایت، تهران، انتشارات عقیدتی - سیاسی نیروی هوایی ارتش، 1374.

ص: 135

53. نصیری، عزت اللّه و دادگستر، امیر، راویان فتح (مجموعه خاطرات پرسنل مرکز آموزش توپخانه اصفهان)، کنگره بزرگداشت سرداران و 23 هزار شهیداستان اصفهان، عقیدتی - سیاسی مرکز آموزشی توپخانه اصفهان، 1375، چاپ اول.

54. نمایندگی ولی فقیه در سپاه مرکز تحقیقات اسلامی، سپاه از دیدگاه مقام معظم رهبری، قم، مرکز تحقیقات اسلامی، 1371، چاپ اول.

55. نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی الله علیه و آله )، ابوالقاسم پاینده،سازمان چاپ و انتشارات جاویدان، 1354، چاپ نهم.

56. هادیان، فریده و ارجح، اکرم، نماز در اسارت (خاطرات آزادگان ایرانی درباره نماز از اردوگاه های عراق)، مؤسسه انتشارات سوره، دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی (حوزه هنری)، 1376، چاپ چهارم.

57. هاشمی خویی، میرزا حبیب اللّه ؛ تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، برگردان: محمد باقر کمره ای، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1398 ق.

58. هایدی، فرد، دیکتاتوری و توسعه سرمایه داری در ایران، فضل اللّه نیک آیین، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1358، چاپ اول.

59. هویدا، فریدون، سقوط شاه، ج 1، تهران، انتشارات اطلاعات، 1365، چاپ دوم.

ص: 136